انواع سامانه های بانکی؛ مخفف و کاربرد هرکدام

مخفف انواع سامانه های بانکی چیست؟ هر کدام چه کاربردی دارند؟ سامانه مهتاب بانک مرکزی چیست؟ در این مقاله از آکادمی کارینکس، قصد داریم توضیحات مفصلی درباره انواع سامانه های بانکی موجود در ایران ارائه دهیم که در ذیل آن، پاسخ تمامی پرسش هایی که در این باره وجود دارند نیز ارائه خواهد شد، پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.

شاید بتوان گفت یکی از قوی ترین و پیشرفته ترین بخش های ایران، سامانه های بانکی آن است که از قضا تعداد آنها کم نیست. هر کدام به منظور تسهیل یک فعالیت راه اندازی شده اند، از خرید اینترنتی گرفته تا انتقال به حساب اشخاص دیگر و پرداخت قبوض، از طریق سامانه های بانکی انجام می شود.

سامانه های بانکی در واقع همان زیرساخت‌های پنهان اما حیاتی‌اند که پول را با سرعت، امنیت و دقت میان حساب‌ها جابه‌جا می‌کنند و به‌نوعی زبان مشترک بانک‌ها در کشور به شمار می‌روند. بدون این بسترهای الکترونیکی، شبکه بانکی عملاً قادر به انجام هیچ‌گونه پرداخت بین بانکی یا خدمات دیجیتال مدرن نبود. ازاین‌رو شناخت کارکرد و تفاوت این سامانه ها نه‌تنها برای متخصصان مالی بلکه برای هر شهروندی که تراکنش بانکی دارد ضروری است.

به طور کلی در این مقاله:

• با انواع سامانه های بانکی و مخفف آنها آشنا خواهیم شد.
• کاربرد هر کدام را توضیح خواهیم داد.
• در انتها نیز چند نکته مهم امنیتی را خاطر نشان خواهیم کرد.

امیدواریم این مقاله از آموزش مالی و بانکی آکادمی کارینکس، بتواند اطلاعات مورد نیاز شما را در اختیارتان قرار دهد.

چه کسی تعیین‌کننده سامانه های بانکی است؟

تمام سامانه های بانکی در ایران تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (C.B.I) طراحی، اجرا و کنترل می‌شوند. بانک مرکزی به‌عنوان نهاد ناظر بر سیاست‌های پولی، موظف است زیرساختی یکپارچه و امن برای تبادلات مالی میان بانک‌ها فراهم کند تا تراکنش‌ها با استاندارد مشخص، سرعت بالا و امنیت تضمین‌شده انجام شوند.

سامانه هایی مانند شتاب (شبکه تبادل داده‌های الکترونیکی بانکی) و شاپرک (شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی) مستقیماً زیر نظر بانک مرکزی فعالیت می‌کنند و هر بانک یا مؤسسه مالی برای استفاده از این سامانه ها باید مجوز رسمی از آن دریافت کند.

تاریخچه ایجاد این سامانه ها به اوایل دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد، زمانی که نظام بانکی ایران در پی مدرن‌سازی خدمات و کاهش اتکای خود به عملیات حضوری بود. نخستین گام بزرگ، راه‌اندازی سامانه شتاب در سال ۱۳۸۱ بود که کارت‌های بانکی بانک‌های مختلف را به هم متصل کرد.

پس از آن، سامانه هایی مانند پایا (پایاپای الکترونیکی) برای پرداخت‌های خرد و ساتنا (تسویه ناخالص آنی) برای تراکنش‌های کلان راه‌اندازی شدند. در سال‌های بعد نیز سامانه هایی چون چکاوک برای مدیریت چک‌های الکترونیکی و پل برای پرداخت‌های لحظه‌ای به این مجموعه اضافه شدند.

هدف اصلی این تحول، یکپارچه‌سازی شبکه بانکی، افزایش سرعت گردش پول و ارتقای امنیت مالی کشور بود؛ اهدافی که امروز سامانه های بانکی ایران را به یکی از پیشرفته‌ترین زیرساخت‌های مالی منطقه تبدیل کرده‌اند.

معرفی انواع سامانه های بانکی و مخفف هرکدام

در این قسمت تک تک سامانه های بانکی به همراه مخفف آنها را بیان خواهیم کرد و کاربرد هر یک را توضیح خواهیم داد. در اینجا همچنین متوجه خواهید شد کدام سامانه بانکی برای کدام تراکنش مناسب تر خواهد بود.

1- شِتاب ( شبکه تبادل داده‌های الکترونیکی بین بانکی)

سامانه شِتاب که مخفف عبارت شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی است، به‌عنوان ستون اصلی نظام پرداخت الکترونیکی ایران شناخته می‌شود. این سامانه در سال ۱۳۸۱ توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران راه‌اندازی شد تا کارت‌های بانکی صادرشده توسط بانک‌های مختلف را به یک شبکه ملی متصل کند.

پیش از آن، هر بانک تنها از دستگاه‌های خود پشتیبانی می‌کرد و مشتریان نمی‌توانستند از کارتشان در سایر بانک‌ها استفاده کنند. با ایجاد سامانه بانکی شتاب، تمامی کارت‌های بانکی کشور به هم پیوستند و امکان انجام تراکنش در خودپردازها (ATM)، پایانه‌های فروشگاهی (POS) و درگاه‌های پرداخت اینترنتی برای همه بانک‌ها فراهم شد.

این سامانه میلیون‌ها تراکنش روزانه را با سرعت و امنیت بالا پردازش می‌کند. از مهم‌ترین مزایای شتاب می‌توان به انتقال وجه بین بانکی لحظه‌ای، خرید از فروشگاه‌ها با هر کارت بانکی، و گستره پوشش ملی اشاره کرد.

2- پایا (سامانه پرداخت الکترونیکی آنی)

پایا مخفف سامانه سامانه پرداخت الکترونیکی آنی است و یکی از مهم‌ترین ابزارهای انتقال وجه بین بانکی در ایران محسوب می‌شود. این سامانه تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند و برای انتقال مبالغ محدود و تراکنش‌های انبوه مانند پرداخت حقوق کارمندان، مستمری‌ها، قبوض، و سایر پرداخت‌های دوره‌ای طراحی شده است.

برخلاف کارت‌به‌کارت یا ساتنا، در پایا تراکنش‌ها در فواصل زمانی مشخص (معمولاً سه نوبت در روز کاری) پردازش می‌شوند و به همین دلیل ممکن است انتقال وجه بین چند ساعت تا یک روز کاری طول بکشد. از مهم‌ترین مزایای پایا می‌توان به کارمزد بسیار پایین، قابلیت زمان‌بندی پرداخت‌ها و امنیت بالا اشاره کرد.

با این حال، تأخیر در واریز وجه و عدم انجام آن در روزهای تعطیل رسمی از محدودیت‌های آن است. پایا بیشتر برای سازمان‌ها، شرکت‌ها و کارفرمایانی کاربرد دارد که نیاز به انجام پرداخت‌های متعدد با مبالغ نه‌چندان بالا دارند.

3- ساتنا (سامانه تسویه ناخالص آنی)

ساتنا مخفف سامانه تسویه ناخالص آنی، از دیگر سامانه های بانکی به منظور انتقال وجه کلان و فوری است. این سامانه نیز توسط بانک مرکزی ایران طراحی و مدیریت می‌شود و برای انتقال وجوه کلان بین بانک‌ها، شرکت‌ها و مشتریان حقیقی یا حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ساتنا، وجه به صورت آنی و قطعی بین حساب‌های بانکی منتقل می‌شود؛ به‌همین دلیل این سامانه ستون اصلی تسویه بین بانکی در ایران به‌شمار می‌آید. مزیت اصلی ساتنا، سرعت و قطعیت تراکنش‌ها است؛ پس از انجام عملیات، وجه بلافاصله در حساب مقصد قابل برداشت است.

از این رو، برای پرداخت‌های بزرگ مانند خرید ملک، معاملات تجاری و انتقال مبالغ بالا به سایر بانک‌ها بسیار مناسب است. البته استفاده از ساتنا محدود به ساعات کاری شبکه بانکی (تقریباً تا ساعت ۱۵ روزهای کاری) است و معمولاً برای مبالغ کمتر از ۱۵ میلیون تومان توصیه نمی‌شود، زیرا کارمزد آن نسبتاً بیشتر از پایا است.

4- چکاوک (سامانه انتقال تصویر چک)

چکاوک سامانه‌ای است که توسط بانک مرکزی با هدف الکترونیکی‌سازی فرآیند صدور، انتقال و وصول چک‌ها طراحی شده است. پیش از ایجاد چکاوک، وصول چک‌ها فرآیندی زمان‌بر و عمدتاً دستی بود و احتمال جعل یا مفقودی برگه‌های چک زیاد بود.

با راه‌اندازی این سامانه، بانک‌ها می‌توانند تصویر چک و اطلاعات آن را به صورت الکترونیکی تبادل کنند و نیازی به انتقال فیزیکی چک بین شعب نیست. چکاوک موجب کاهش تقلب، افزایش سرعت تسویه چک و امکان رهگیری وضعیت چک در لحظه شده است.

این سامانه ارتباط نزدیکی با سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک) دارد و اکنون تمامی چک‌های جدید باید از طریق آن ثبت و تأیید شوند. از مزایای چکاوک می‌توان به شفافیت بیشتر، امنیت بالا و کاهش زمان وصول چک‌ها اشاره کرد. با این حال، پیچیدگی‌های فنی و نیاز به آشنایی کاربران با اپلیکیشن‌ها و سامانه های بانکی از چالش‌های آن محسوب می‌شود.

5- سحاب (سامانه حواله الکترونیک بین بانکی)

سحاب سامانه‌ای است که برای انتقال وجه بین بانکی به صورت الکترونیکی و مبتنی بر شماره حساب و شناسه بانکی (شماره شبا) طراحی شده است. در واقع، این سامانه زمینه‌ساز بسیاری از خدمات پرداخت بین بانکی از جمله کارت‌به‌کارت و انتقال وجه از طریق درگاه‌های اینترنتی است.

سحاب برخلاف شتاب که برای تراکنش‌های مبتنی بر کارت است، بیشتر بر انتقال وجه از حساب به حساب تمرکز دارد و امکان انجام حواله‌های بین بانکی را بدون نیاز به کارت فیزیکی فراهم می‌کند. مزایای سحاب شامل سرعت مناسب در انتقال وجه، پوشش گسترده در شبکه بانکی و امنیت بالا است.

با این حال، کارمزدهای متفاوت بین بانک‌ها و ضعف در اطلاع‌رسانی لحظه‌ای به کاربران از محدودیت‌های آن به‌شمار می‌رود. در حال حاضر، بسیاری از تراکنش‌های اینترنتی و موبایلی از طریق بستر سحاب انجام می‌شوند و این سامانه نقشی کلیدی در یکپارچگی شبکه بانکی ایران دارد.

‌6- سامانه پل (پرداخت لحظه‌ای)

سامانه پل مخفف پرداخت لحظه‌ای، یکی از سامانه های نوآورانه بانکی ایران است که امکان انتقال وجه را به صورت شبانه‌روزی، با شماره شبا و به صورت آنی فراهم می‌کند. کاربرد اصلی آن، انجام تراکنش‌های سریع بین حساب‌های بانکی است ( برای مثال واریز وجه به کیف پول یا انتقال سریع بین دو بانک)

مهمترین مزایای پل عبارتند از: تراکنش آنی، کارمزد بسیار پایین، و قابلیت انجام در هر ساعت از شبانه‌روز. این سامانه محدودیت‌هایی هم دارد؛ مانند سقف انتقال که برای بعضی بانک‌ها محدود شده و این‌که هنوز ممکن است برخی بانک ها آن را به صورت کامل، فعال نکرده باشند.

7- سیاح (سامانه یکپارچه‌سازی حساب‌های مشتریان)

سیاح مخفف سامانه یکپارچه‌سازی حساب‌های مشتریان است و از سامانه های بانکی است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران راه‌اندازی شده تا تمام حساب‌ها و اطلاعات مشتریان بانکی را در یک سامانه متمرکز کند.

کاربرد آن این است که بانک‌ها و مؤسسات مالی پیش از افتتاح حساب جدید یا انجام تراکنش مهم، اطلاعات فرد را از این سامانه استعلام کنند تا از پولشویی یا افتتاح حساب‌های متعدد بدون هویت جلوگیری شود.

مزایای سامانه سیاح شامل افزایش امنیت، جلوگیری از سوءاستفاده مالی و بهبود نظارت بانکی است. اما این سامانه بانکی، محدودیت‌هایی هم دارد؛ برای مثال کاربران ممکن است با فرآیند ثبت‌نام یا دریافت کد سیاح مواجه شوند، و یا ممکن است افتتاح حساب در برخی بانک‌ها منوط به ثبت کد سیاح باشد.

8- تابا (تسهیل انتقال بین بانکی)

سامانه تابا مخفف سامانه تسویه اوراق بهادار الکترونیکی، از سامانه های نوآورانه نظام بانکی ایران است که اقدام به نگهداری اوراق بهاداری که مورد تایید بانک مرکزی باشند، به صورت الکترونیکی می نماید. در این سامانه، علاوه بر نگهداری اوراق بهادار، نام و مشخصات دارنده نیز ثبت می شود. این سامانه به صورت عمومی در دسترس نیست و صرفا بانک های کشور به آن دسترسی دارند.

9- صیاد (سامانه صدور دسته‌چک)

سامانه صیاد، مخفف سامانه صدور یکارچه دسته چک، در سال های اخیر بسیار پر کاربرد بوده است و به منظور صدور، انتقال و وصل چک های طرح جدید به صورت الکترونیکی راه اندازی شده است. از آن دسته سامانه های بانکی که توانست با درصد موفقیت بالا، راه اندازی و اجرایی شود و از تعداد چک های برگشتی به طرز قابل توجهی بکاهد.

کاهش جعل چک، امنیت بالا، سرعت در بررسی چک ها، تسهیل دریافت چک و وصول امن، از مهمترین مزایایی است که سامانه صیاد برخوردار است.  البته مشکلات و محدودیت هایی هم در این سامانه، از جمله عدم شناخت بعضی ها نسبت به آن، وجود دارد که با آموزش های موجود در اینترنت تا حد زیادی برطرف شده است.

10- سپاس

سپاس یکی دیگر از سامانه های بانکی است که توسط بانک مرکزی طراحی شده است تا مقررات جدیدی را بر فرآیند پرداخت های سیار، حاکم نماید. در واقع سامانه سپاس، سامانه متمرکزی است که پرداخت های الکترونیکی سیار و کیف پول های الکترونیک را مدیریت می کند.

از ویژگی های مهم سامانه سپاس می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• پایش حساب ها به منظور کنترل نظام ضد پولشویی
• ارائه گزارش از حجم نقد الکترونیک صادر شده در قالب کیف پول الکترونیکی
• ارائه گزارش از میزان پول نقدی که به شارژ کیف پول الکترونیکی تبدیل شده است.
• بررسی صحت تراکنش های دریافتی
• کشف تقلب در کیف پول های الکترونیکی
• تهیه و به روز رسانی آیین نامه های اجرایی در این باره

11- سپام (سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی)

سامانه سپام با هدف دیجیتالی‌سازی ارتباطات و مراودات بانکی و ایجاد بستری یکپارچه برای تبادل اطلاعات بین بانک‌ها راه‌اندازی شده است. این سامانه امکان برقراری ارتباط ایمن و استاندارد میان بانک‌ها و بانک مرکزی را فراهم می‌کند تا تمامی مکاتبات و تراکنش‌های مالی در بستر الکترونیکی انجام شود. با استقرار کامل سپام، نظارت بانک مرکزی بر فرآیندهای بانکی دقیق‌تر، سریع‌تر و شفاف‌تر خواهد بود.

12- سمات (سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی)

سامانه سمات با هدف تجمیع و مدیریت اطلاعات تسهیلات و تعهدات بانکی مشتریان طراحی شده است. این سامانه به بانک‌ها کمک می‌کند تا با بررسی سابقه اعتباری افراد، منابع مالی را کارآمدتر تخصیص دهند و ریسک وام‌دهی را کاهش دهند. اطلاعات مربوط به تسهیلات و تعهدات در سمات به صورت آنلاین و از طریق وب‌سرویس منتقل می‌شود و این سامانه با سامانه های هویتی و اعتبارسنجی دیگر نیز در ارتباط است.

13- سماچک (سامانه متمرکز الکترونیکی چک‌های برگشتی)

سامانه سماچک با هدف ثبت الکترونیکی گواهی عدم پرداخت چک و ارزیابی وضعیت اعتباری مشتریان ایجاد شده است. در صورتی که موجودی حساب برای پرداخت چک کافی نباشد، بانک گواهی عدم پرداخت را صادر کرده و اطلاعات آن را در این سامانه ثبت می‌کند. به این ترتیب، سوابق چک‌های برگشتی به صورت متمرکز نگهداری می‌شود و در ارزیابی اعتبار مشتریان بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

14- سنا (سامانه نظارت ارزی)

سامانه سنا که مخفف سامانه نظارت ارزی است، یکی دیگر از سامانه های بانکی مهم بانک مرکزی برای پایش بازار ارز به شمار می‌رود. در این سامانه، تمام صرافی‌های مجاز کشور موظف‌اند معاملات روزانه خرید و فروش ارز خود را به صورت لحظه‌ای ثبت کنند.

بانک مرکزی از طریق سنا، جریان واقعی مبادلات ارزی را رصد کرده و میانگین نرخ ارز در این سامانه، بیانگر نرخ واقعی دادوستدها در صرافی‌های مجاز سراسر کشور است. به‌عبارت دیگر، قیمت‌های اعلامی در سایت سنا، میانگینی از نرخ واقعی معاملات روزانه بازار ارز است.

15- سناب (سامانه نظارت بر اطلاعات بانکی)

سامانه سناب با هدف ایجاد شفافیت، یکپارچه‌سازی و پایش اطلاعات بانکی در سطح کشور طراحی شده است. این پروژه از سال ۱۳۹۰ با دستور بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار آغاز و از سال ۱۳۹۲ به صورت رسمی توسط شرکت خدمات انفورماتیک اجرا شد.

ماموریت اصلی سناب، جمع‌اوری داده‌های پراکنده بانکی و تبدیل ان‌ها به اطلاعات تحلیلی و قابل نظارت برای تصمیم‌گیری‌های کلان است. این سامانه به بانک مرکزی امکان می‌دهد تا تصویری جامع از وضعیت مالی، اعتباری و تراکنشی شبکه بانکی کشور در اختیار داشته باشد.

16- سیما (سامانه یکپارچه مدیریت اوراق بهادار)

از دیگر انواع سامانه های بانکی، سامانه سیما که مخفف سامانه یکپارچه مدیریت اوراق بهادار است، با هدف سامان‌دهی و مدیریت متمرکز انواع اوراق بهادار در بازار بین‌بانکی ایجاد شده است. این سامانه به دستور بانک مرکزی و توسط شرکت خدمات انفورماتیک نوآورانه کیش طراحی گردیده و قادر است معاملات اوراق بهادار را برای مشتریان، بانک‌ها و حتی بانک مرکزی مدیریت کند.

سامانه سیما امکان ارائه، معامله و تسویه انواع اوراق بدهی و سرمایه‌گذاری را به صورت یکپارچه فراهم کرده و گامی مهم در دیجیتالی‌سازی بازار بین‌بانکی کشور به شمار می‌آید.

17- شبا (IBAN ایران)

شماره شبا (مخفف «شناسه حساب بانکی ایران») در واقع نسخه بومی‌شده استاندارد بین‌المللی IBAN است. این شناسه، شماره‌ای یکتا و استاندارد برای هر حساب بانکی است که امکان انجام تراکنش‌های بین‌بانکی داخلی و بین‌المللی را با کمترین خطا فراهم می‌کند.

با استفاده از شبا، نیاز به دانستن جزئیات شماره حساب مقصد از بین می‌رود و خطاهای انسانی در انتقال وجه کاهش می‌یابد. کاربرد اصلی ان در حواله‌های پایا، ساتنا، و دریافت‌های دولتی است. لازم به ذکر است که شبا فقط برای حساب‌های بانکی معتبر در داخل ایران صادر می‌شود.

18- شهاب (شناسه هویت الکترونیک بانکی)

کد شهاب (شناسه هویت الکترونیکی بانکی) یکی از پایه‌های اصلی نظام احراز هویت بانکی در ایران است. هر فرد یا شخص حقوقی که در شبکه بانکی کشور حساب دارد، دارای یک کد شهاب منحصربه‌فرد ۱۶ رقمی است. این کد مشابه کد ملی برای اشخاص حقیقی یا شناسه ملی برای شرکت‌ها عمل می‌کند و هویت بانکی مشتریان را در تمامی بانک‌ها مشخص می‌سازد.

فرمت عددی شهاب به‌گونه‌ای است که برای خوانایی بهتر، هر چهار رقم ان با فاصله از چهار رقم بعدی جدا می‌شود (مشابه شماره کارت بانکی). این سامانه به بانک مرکزی کمک می‌کند تا هویت واقعی صاحبان حساب‌ها را تایید کرده و از افتتاح حساب‌های جعلی یا غیرقانونی جلوگیری کند.

19- کاشف (سامانه کشف و پیشگیری از جرائم مالی)

سامانه کاشف با هدف مقابله مؤثر با جرائم سایبری و مالی مرتبط با خدمات بانکی و پرداخت الکترونیکی ایجاد شده است. این سامانه بستری مشترک بین بانک مرکزی، پلیس فتا و مراجع قضایی فراهم کرده تا تبادل اطلاعات، پیگیری تخلفات و کشف جرائم مرتبط با حساب‌ها، کارت‌ها و درگاه‌های بانکی با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.

کاشف موجب کاهش بروکراسی اداری بین نهادهای مرتبط، تسریع فرایند شناسایی مجرمان، و ارتقای امنیت خدمات بانکی شده است. به بیان ساده، این سامانه پل ارتباطی امن میان نظام بانکی و نهادهای انتظامی برای پیشگیری و مقابله با جرائم مالی است.

20- کیپا (کیف پول الکترونیکی بانکی)

کیپا مخفف «کیف پول الکترونیکی بانکی»، از دیگر سامانه های بانکی مهم است و به‌عنوان یکی از ابزارهای نوآورانه پرداخت خرد شناخته می‌شود. این کیف پول به کاربران حقیقی و کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا مبادلات مالی کوچک را بدون نیاز به اتصال مستقیم به شبکه بانکی و در حالت برون‌خط (Offline) انجام دهند.

تراکنش‌های کیپا بسیار سریع و معمولا زیر یک ثانیه انجام می‌شوند، زیرا نیازی به تایید لحظه‌ای از طریق بستر مخابراتی ندارند. این فناوری با هدف کاهش ترافیک شبکه پرداخت، تسهیل پرداخت‌های خرد روزمره (مثل خرید بلیت مترو یا پرداخت‌های فروشگاهی کوچک)، و افزایش دسترسی مالی در مناطق با اینترنت ضعیف طراحی شده است..

21- مانا (مرکز ارائه نشانه الکترونیکی)

سامانه مانا به‌عنوان مرکز ارائه «نشانه الکترونیکی بانکی» طراحی شده تا امنیت پرداخت‌های دیجیتال را به سطح استانداردهای جهانی برساند. این سامانه هنگام استفاده از کارت یا ابزارهای پرداخت الکترونیکی، اطلاعات حساس مانند شماره کارت را با یک نشانه عددی رمزگذاری‌شده (Token) جایگزین می‌کند.

این فرایند که به ان Tokenization گفته می‌شود، باعث می‌شود حتی در صورت سرقت داده، اطلاعات واقعی کارت بانکی در دسترس نباشد. مانا گامی مهم در افزایش امنیت تراکنش‌های موبایلی و پرداخت‌های غیرحضوری در نظام بانکی ایران است.

22- مکنا (مرکز کنترل و نظارت اعتبارات)

سامانه مکنا با هدف مدیریت، کنترل و نظارت متمرکز بر تسهیلات و اعتبارات بانکی ایجاد شده است. این سامانه پس از تصویب آیین نامه اجرایی صدور و راهبری کارت‌های خرید اعتباری در بانک مرکزی شکل گرفت. بر اساس این طرح، تمامی بانک‌ها و مؤسسات مالی موظف‌اند اطلاعات تسهیلات و اعتبارات مشتریان خود را به سامانه مکنا ارسال کنند.

در نهایت، برای هر مشتری یک کد مکنا صادر می‌شود که مبنایی برای ارزیابی اعتبار مالی و توان بازپرداخت او در سیستم بانکی است. مکنا به شفافیت مالی، کنترل تسهیلات تکراری و کاهش ریسک اعتباری بانک‌ها کمک می‌کند.

23- مهتاب (معماری هوشمند تراکنش‌های بانکی)

مهتاب یا معماری هوشمند تراکنش‌های بانکی سامانه‌ای پیشرفته است که توسط بانک ملی ایران با هدف پایش هوشمند تراکنش‌ها طراحی شده است. این سیستم از دو بخش اصلی تشکیل شده:

• موتور قوانین (Rule Engine) برای تعریف قواعد پیچیده نظارتی و تطبیق تراکنش‌ها با مقررات؛
• بخش یادگیری ماشین (Machine Learning) برای کشف الگوهای مشکوک، تخلف، یا تقلب در داده‌های بانکی.

مهتاب با تحلیل کلان‌داده‌های بانکی، به شناسایی فعالیت‌های غیرقانونی، جلوگیری از پول‌شویی و افزایش شفافیت در تراکنش‌ها کمک می‌کند.

24- نسیم (نظام یکپارچه حساب‌های دولت)

سامانه نسیم با هدف تسهیل پرداخت حقوق، مدیریت وجوه و تنظیم حساب‌های دولتی طراحی شده است. این طرح از سال ۱۳۹۰ در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت و در سال ۱۳۹۶ به‌طور رسمی عملیاتی شد. نسیم باعث یکپارچگی حساب‌های دستگاه‌های اجرایی، افزایش سرعت پرداخت‌های دولتی و کاهش خطاهای مالی شد. همچنین این سامانه نقش مهمی در نظارت دولت بر جریان نقدی و کنترل هزینه‌های عمومی دارد.

25- نماد (نظام مدیریت امن داده‌ها)

سامانه نماد یا نظام مدیریت امن داده‌ها، زیرساخت هویت دیجیتال در نظام بانکی ایران است. هدف اصلی ان تضمین امنیت، محرمانگی، صحت و انکارناپذیری اطلاعات مالی در سامانه های بانکی است. نماد با پیاده‌سازی بستر گواهی امضای دیجیتال بانکی، امکان انجام تراکنش‌های رسمی و معتبر در سامانه هایی مانند پایا، ساتنا، سنا، سپام، کاشف و چکاوک را فراهم می‌سازد.

استقرار نماد به مشتریان اجازه می‌دهد با یک امضای دیجیتال واحد از خدمات بانک‌های مختلف استفاده کنند، بدون نیاز به چندین ثبت‌نام یا تایید جداگانه؛ گامی مهم در تحقق بانکداری دیجیتال ایمن.

26- نهاب (نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی)

سامانه نهاب به‌منظور یکپارچه‌سازی اطلاعات مشتریان بانکی و ایجاد پایگاه جامع هویت مالی ایجاد شده است. این سامانه تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت دارد و از سال ۱۳۹۵ توسط شرکت خدمات انفورماتیک راه‌اندازی شد. نهاب تمام اطلاعات هویتی اشخاص حقیقی، حقوقی و اتباع خارجی را گرداوری کرده و به هر فرد کد شهاب اختصاص می‌دهد؛ همان شناسه‌ای که هویت بانکی هر فرد را در کل نظام مالی کشور مشخص می‌کند.

این سامانه از جعل هویت، افتتاح حساب‌های تکراری و فعالیت‌های مشکوک جلوگیری کرده و پایه اجرای طرح‌های نظارتی مانند «شهاب» و «کاشف» است.

27- نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی)

سامانه نیما مخفف نظام یکپارچه معاملات ارزی است و به‌عنوان بازار رسمی مدیریت ارز در کشور شناخته می‌شود. این سامانه توسط بانک مرکزی برای هماهنگی میان صادرکنندگان، واردکنندگان و صرافی‌های مجاز ایجاد شده است.

در نیما، عرضه و تقاضای ارز به صورت شفاف ثبت و کنترل می‌شود تا از نوسانات غیرمنطقی در بازار ازاد جلوگیری گردد. این سامانه نقش کلیدی در کنترل نرخ ارز، بازگشت ارز حاصل از صادرات و تنظیم معاملات ارزی رسمی کشور دارد.

در ادامه هم جدول سامانه های بانکی به همراه مخفف و کاربرد هر یک برای شما ارائه شده است:

نکات امنیتی و مقررات برای کاربران سامانه های بانکی

به منظور استفاده امن از انواع سامانه های بانکی، باید چند نکته اساسی رعایت شود. در ادامه به صورت مختصر، به این نکات اشاره خواهیم کرد:

• احراز هویت: اولین و مهم‌ترین اصل، احراز هویت و تطبیق اطلاعات مشتریان (KYC) است. این فرایند باعث می‌شود بانک‌ها مطمئن شوند که حساب و تراکنش‌ها به فرد درست تعلق دارد و از وقوع جرایم مالی، برداشت غیرمجاز و پولشویی جلوگیری شود.
• ریسک های امنیتی: دومین موضوع، ریسک‌های امنیتی است؛ کاربران باید به تهدیداتی مثل فیشینگ، برداشت غیرمجاز، بدافزارها و حملات سایبری اگاه باشند. رعایت نکات فنی مانند استفاده از همراه‌بانک رسمی بانک‌ها، رمز پویا، کنترل لحظه‌ای تراکنش‌ها و فعال کردن اعلان‌های پیامکی، می‌تواند میزان اسیب‌پذیری را به حداقل برساند.
• قوانین و مقررات بانکی: علاوه بر مسائل امنیتی، کاربران باید قوانین و مقررات بانکی را رعایت کنند. برای مثال، حداکثر سقف تراکنش‌های روزانه و ماهانه باید رعایت شود، تراکنش‌های مشکوک گزارش شود، و اطلاعات حساب‌ها به صورت صحیح و به‌روز نگهداری گردد.
• استفاده از اپلیکیشن های واسط: همچنین، استفاده از سامانه های غیررسمی و اپلیکیشن‌های ثالث می‌تواند خطر نشت اطلاعات و سوءاستفاده مالی را افزایش دهد.

به طور کلی، ترکیب رعایت استانداردهای بانکی، استفاده از ابزارهای رسمی، و اموزش کاربران، باعث می‌شود تجربه مالی امن، سریع و کم‌هزینه حاصل شود و از خسارات مالی پیشگیری شود.

جمع بندی نهایی در مورد انواع سامانه های بانکی؛ مخفف و کاربرد هرکدام

سامانه های بانکی ستون فقرات معاملات مالی در ایران هستند و بدون ان‌ها، انجام تراکنش‌های روزمره، حقوق و مزایا، حواله‌ها و فعالیت‌های تجاری تقریبا غیرممکن خواهد بود.

هر سامانه کاربرد خاص خود را دارد؛ برخی برای تراکنش‌های انی، برخی برای انتقال وجوه کلان، و برخی برای مدیریت چک و حساب‌های بانکی طراحی شده‌اند. انتخاب نادرست سامانه می‌تواند باعث هزینه اضافی، تاخیر در تراکنش‌ها، و حتی ریسک امنیتی شود.

برای بهره‌مندی از خدمات بانکی بهینه، کاربران باید با مخاطرات و مزایای هر سامانه، سرعت انجام تراکنش، سقف مبالغ، و کارمزدها اشنا باشند. علاوه بر این، رعایت نکات امنیتی و استفاده از ابزارهای رسمی، نقش کلیدی در حفاظت از دارایی‌ها دارد. مطالعه قوانین بانکی، مشاوره با کارشناسان و اطلاع از تغییرات سامانه ها، کلید موفقیت در استفاده هوشمند و امن از شبکه بانکی کشور است و می‌تواند تجربه مالی مطمئن و کارامدی را برای اشخاص حقیقی و حقوقی فراهم کند.

سوالات متداول (FAQ)