تامین مالی جمعی و هر آنچه که باید درباره آن بدانید!

تامین مالی جمعی چیست؟ چگونه می توان با تامین مالی جمعی به منابع مورد نیاز دست پیداکرد؟ انواع مدل های تامین مالی جمعی در ایران کدامند؟ وضعیت تامین مالی جمعی در ایران چگونه است؟ در این مقاله از آکادمی کارینکس، قصد داریم به صورت تمام و کمال در مورد تامین مالی جمعی و هرآنچه که باید در مورد این روش نوآورانه تامین مالی بدانید، صحبت کنیم. پس با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

تامین سرمایه همیشه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی کسب و کارهای کوچک و متوسط بوده است. بسیاری از شرکت‌ها و تولیدکنندگان، به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، برای گسترش فعالیت یا حتی حفظ چرخه تولید خود، با مشکل کمبود نقدینگی مواجه‌اند.

از سوی دیگر، نظام بانکی به‌دلیل نیاز به وثیقه‌های سنگین، فرایند طولانی بررسی تسهیلات و نرخ‌های بهره بالا، پاسخگوی همه‌ی نیازهای مالی این گروه از کسب و کارها نیست. همین محدودیت‌ها باعث شد مدل‌های جدیدی از تامین مالی در جهان مطرح شوند که در سال‌های اخیر، پایشان به ایران نیز باز شده است.

یکی از این روش‌ها، تامین مالی جمعی یا Crowdfunding است؛ مدلی نوآورانه که که قرار است به صورت مفصل در این مقاله در مورد آن توضیح دهیم.

تامین مالی جمعی چیست؟ به زبان ساده

به زبان ساده، تامین مالی جمعی (Crowdfunding)، روشی نوآورانه است که در آن تامین منابع مالی یک پروژه یا کسب و کار از طریق جمع آوری مبالغ کوچک از تعداد زیادی سرمایه گذار، صورت می گیرد (قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود). در این فرآیند که در پلتفرم های تامین مالی جمعی صورت می‌گیرد، عموم مردم می توانند با سرمایه کوچک مشارکت کنند.

در این روش، به جای مراجعه به بانک یا تعدادی سرمایه گذار محدود، می توان از عموم مردم و سرمایه گذاران با بودجه های مختلف کمک کرد. در واقع تامین مالی جمعی، مصداق این مَثَل قدیمی است که می گوید، قطره قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود.

این نوع تامین مالی، برای دوطرف ماجرا جذاب خواهد بود، چه افرادی که نیاز به جذب سرمایه دارند و چه افرادی که می خواهند در پروژه های آینده دار با سودهای بالا، سرمایه گذاری کنند. یکی از مزیت های تامین مالی جمعی برای سرمایه گذاران، این است که نیاز نیست به سرمایه زیادی دسترسی داشته باشند، بلکه می توان با مبالغ اندک ( حتی چندصد هزار تومان) هم در این طرح ها مشارکت داشت.

تفاوت تامین مالی جمعی با برخی روش‌های سنتی بسیار قابل توجه است:

• در وام بانکی، رابطه میان بانک و وام‌گیرنده مستقیم است و معمولاً نیاز به وثیقه‌های سنگین دارد.
• در سرمایه گذاری خطرپذیر (Venture Capital)، سرمایه گذار مالک بخشی از سهام شرکت می‌شود و کنترل مدیریتی دارد.

اما در تامین مالی جمعی، پلتفرم به‌عنوان واسطه‌ای امن میان سرمایه گذاران خرد و مجری پروژه عمل می‌کند و معمولاً مالکیتی منتقل نمی‌شود (در مدل وام محور).

این سکوها وظیفه دارند طرح‌ها را بررسی، اعتبارسنجی و تأیید کنند تا سرمایه گذاران بتوانند با اطمینان بیشتری تصمیم بگیرند. از سوی دیگر، نظارت فرابورس و بانک مرکزی بر این پلتفرم‌ها باعث می‌شود جریان مالی به‌صورت شفاف و قانونی انجام گیرد.

بدین ترتیب، تامین مالی جمعی نه‌تنها دریچه‌ای نو برای سرمایه گذاران خرد است تا در پروژه‌های سودآور مشارکت کنند، بلکه برای کسب و کارهای کوچک و متوسط نیز راهی سریع‌تر، ساده‌تر و منعطف‌تر برای جذب سرمایه فراهم می‌سازد.

انواع مدل‌های تامین مالی جمعی در دنیا

تامین مالی جمعی (Crowdfunding) را می توان یکی از نوآورانه‌ترین پدیده‌های دنیای مالی در دهه اخیر دانست که با ترکیب فناوری، شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد اشتراکی، شکل جدیدی از سرمایه گذاری را به وجود آورده است. مروزه با رشد سکوهای تامین مالی جمعی و افزایش اعتماد عمومی به فضای دیجیتال، انواع مختلفی از مدل‌های تامین مالی جمعی در جهان شکل گرفت که هرکدام هدف و سازوکار خاصی دارند.

چهار مدل اصلی تامین مالی جمعی که در دنیا فعال هستند را خدمت شما معرفی خواهیم کرد:

الف؛ مدل خیریه ای یا کمک محور (Donation-based Crowdfunding)

این نوع تامین مالی جمعی، ساده‌ترین و انسانی‌ترین شکل آن است. در مدل کمک‌محور، افراد به پروژه‌ای که معمولاً ماهیت اجتماعی، فرهنگی یا خیریه‌ای دارد، کمک مالی می‌کنند بدون آنکه انتظار بازگشت سرمایه یا سودی داشته باشند.

در واقع، مشارکت‌کنندگان در این نوع پروژه‌ها بیشتر با انگیزه‌های معنوی و اجتماعی وارد می‌شوند. برای مثال، پویش‌هایی برای ساخت مدرسه در مناطق محروم، درمان بیماران خاص، حمایت از حیوانات یا کمک به کسب و کارهای آسیب‌دیده در بحران‌هایی مانند کرونا، در دسته‌ی این مدل از تامین مالی جمعی قرار می‌گیرند.

در این مدل، نقش پلتفرم بیشتر در ایجاد اعتماد بین مردم و برگزارکننده پویش است. پلتفرم باید شفافیت مالی را تضمین کند تا اطمینان حاصل شود وجوه جمع‌آوری‌شده دقیقاً در همان هدف اعلام‌شده هزینه می‌شود.

ب؛ مدل پاداش‌محور (Reward-based Crowdfunding)

در مدل پاداش‌محور، سرمایه گذاران در تامین مالی پروژه ها مشارکت می کنند، اما در ازای سرمایه گذاری خود، پاداش یا امتیازی غیرنقدی دریافت می‌کنند. پاداش ممکن است نسخه‌ای از محصول نهایی، خدمات ویژه، تخفیف اختصاصی یا حتی نام‌گذاری بخشی از پروژه باشد.

بگذارید با ذکر یک مثال، این مدل را بیشتر برای شما توضیح دهیم: اگر یک شرکت بخواهد یک ساعت هوشمند جدید تولید کند اما سرمایه کافی برای شروع ندارد، می‌تواند از طریق پلتفرم‌های پاداش‌محور از مردم سرمایه جذب کند. در مقابل، به کسانی که در تامین سرمایه شرکت کرده‌اند، قول می‌دهد اولین نسخه از ساعت را پس از تولید، با تخفیف ویژه یا به‌صورت رایگان دریافت کنند.

ج؛ مدل سرمایه گذاری یا سهام‌محور (Equity-based Crowdfunding)

در مدل سهام‌محور، سرمایه گذاران در ازای پرداخت پول، مالک بخشی از سهام کسب و کار یا صاحب سهم از سود پروژه می‌شوند. این مدل شباهت زیادی به سرمایه گذاری خطرپذیر (Venture Capital) دارد، با این تفاوت که سرمایه گذاران لزوماً شرکت‌های بزرگ یا صندوق‌های تخصصی نیستند، بلکه می‌توانند افراد عادی جامعه باشند که مایل‌اند در یک طرح یا پروژه نوآورانه سهیم شوند.

به بیان ساده، در این مدل سرمایه گذار به‌جای دریافت سود ثابت یا پاداش، در رشد و ارزش‌افزوده‌ی کسب و کار شریک خواهد شد. هرچه پروژه موفق‌تر شود، ارزش سهم شما نیز افزایش می‌یابد.

د؛ مدل وام محور یا قرض محور (Debt-based Crowdfunding)

مدل تامین مالی جمع وام محور یا قرض محور، در حال حاضر تنها مدل فعال از تامین مالی جمعی در ایران است. در این مدل، سرمایه گذاران خرد، مبلغی را به‌صورت وام در اختیار یک کسب و کار قرار می‌دهند. در مقابل، مجری پروژه متعهد می‌شود که پس از اجرای طرح و در دوره‌های زمانی مشخص، اصل سرمایه به‌علاوه درصدی از سود ( در صورت موفقیت پروژه) را به سرمایه گذاران بازگرداند.

به‌عبارت دیگر، سرمایه گذار در نقش «وام‌دهنده جمعی» ظاهر می‌شود و شرکت یا پروژه در نقش «وام‌گیرنده».

در مدل وام محور، سود پرداختی به سرمایه گذاران معمولاً بیش از نرخ سود بانکی است (در برخی موارد ۳۰ تا ۴۵ درصد سالانه)، اما این سود تضمین‌شده نیست و بسته به موفقیت پروژه ممکن است کمتر از میزان پیش‌بینی‌شده باشد. دوره بازپرداخت معمولاً بین ۶ تا ۱۸ ماه متغیر است و برخی پروژه‌ها سود را به‌صورت سه‌ماهه پرداخت می‌کنند.

از مزیت‌های مهم این مدل برای کسب و کارها و سرمایه گذاران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نیاز کمتر به وثیقه: برخلاف وام بانکی، در اینجا وثیقه‌ها سبک‌تر و بر پایه اعتبار و سابقه فعالیت شرکت است.
• دسترسی سریع‌تر به سرمایه: فرآیند بررسی پروژه‌ها در پلتفرم‌ها معمولاً کوتاه‌تر از فرآیند بانکی است.
• مشارکت عمومی در اقتصاد: مردم عادی می‌توانند در رشد شرکت‌ها و تولید ملی نقش مستقیم داشته باشند.
• تنوع در فرصت‌های سرمایه گذاری: هر سرمایه گذار می‌تواند چندین پروژه مختلف را انتخاب کند تا ریسک خود را کاهش دهد.

توجه داشته باشید که در کنار مزایای نامبرده، معایبی هم برای این مدل تامین مالی جمعی وجود دارد:

• سود پیش‌بینی‌شده ممکن است تحقق نیابد یا پروژه با تأخیر مواجه شود.
• اصل سرمایه در همه پلتفرم‌ها تضمین‌شده نیست؛ برخی پلتفرم‌ها بیمه یا ضمانت بازگشت ارائه می‌کنند و برخی دیگر نه.
• در صورت شکست کمپین تامین مالی (عدم استقبال سرمایه گذاران)، پروژه اجرا نمی‌شود، اما سرمایه‌ها بازگردانده می‌شوند.

در ایران، مدل وام محور تحت نظارت فرابورس ایران و سازمان بورس انجام می‌شود و تنها پلتفرم‌های دارای مجوز رسمی از این نهادها اجازه فعالیت دارند. از جمله پلتفرم‌های معتبر فعال در این حوزه می‌توان به کارن‌کراد (KaranCrowd)، هم‌آفرین، اینوستوران، حلال فاند، کاریزما و غیره اشاره کرد.

توضیح مهم درباره وضعیت تامین مالی جمعی در ایران

در حال حاضر در ایران، فقط مدل وام محور (Debt-based Crowdfunding) به‌صورت رسمی، قانونی و تحت نظارت سازمان بورس و فرابورس فعال است. سایر مدل‌ها (پاداش‌محور، سهام‌محور، کمک‌محور) یا هنوز چارچوب قانونی مشخصی ندارند، یا در مقیاس محدود و غیربازاری فعالیت می‌کنند.

بر اساس مقررات فعلی، پروژه‌هایی که می‌خواهند در پلتفرم‌های تامین مالی جمعی منتشر شوند، باید دارای شرایط زیر باشند:

• حداقل دو سال سابقه فعالیت مالی رسمی داشته باشند.
• سابقه اعتباری مثبت (عدم چک برگشتی یا بدهی بانکی معوق) داشته باشند.
• طرح اقتصادی آن‌ها توسط کارشناسان پلتفرم و فرابورس بررسی و تأیید شود.

به همین دلیل، استارتاپ‌های نوپا یا شرکت‌های تازه‌تأسیس معمولاً نمی‌توانند از این روش استفاده کنند، چون فاقد سوابق مالی و اعتباری کافی‌اند.

در مقابل، شرکت‌های متوسط یا حتی برندهای شناخته‌شده می‌توانند از این روش برای تامین مالی پروژه‌های توسعه‌ای خود بهره‌مند شوند؛ مثلاً راه‌اندازی یک خط تولید جدید، خرید تجهیزات، یا توسعه صادرات.

وضعیت تامین مالی جمعی در ایران

تامین مالی جمعی در ایران پدیده‌ای نسبتاً جدید است، اما طی چند سال اخیر به یکی از ابزارهای جذاب و رو‌به‌رشد برای جذب سرمایه در حوزه تولید و کسب و کار تبدیل شده است. این روش از سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ به‌صورت آزمایشی و تحت نظارت فرابورس ایران آغاز به کار کرد و سپس با تصویب آیین‌نامه‌های رسمی، به عنوان یکی از ابزارهای مجاز در نظام مالی کشور شناخته شد.

در ایران، متولی اصلی این حوزه سازمان بورس و اوراق بهادار است و فرابورس ایران به عنوان بازوی اجرایی و نظارتی فعالیت پلتفرم‌های تامین مالی جمعی عمل می‌کند. به عبارت دیگر، هر پلتفرمی که بخواهد اقدام به جمع‌آوری سرمایه از مردم کند، باید از فرابورس مجوز رسمی دریافت کند و تمام فرآیندهای آن زیر نظر این نهاد انجام شود.

نقش فرابورس و نظارت قانونی

در واقع، فرابورس ایران به‌منزله‌ی حافظ اعتماد عمومی در این بازار است. تمام پروژه‌هایی که قرار است در یک پلتفرم منتشر شوند، ابتدا باید توسط کارشناسان فرابورس بررسی شوند تا از واقعی بودن، توجیه اقتصادی و اعتبار مالی شرکت مجری اطمینان حاصل شود. سپس پس از تأیید، پلتفرم مجاز است آن پروژه را در سایت خود به نمایش بگذارد تا مردم بتوانند در آن سرمایه گذاری کنند.

این فرآیند، به نوعی جایگزین نقش بانک‌ها در ارزیابی اعتبار متقاضی وام شده است، با این تفاوت که در تامین مالی جمعی، سرمایه از محل منابع خرد مردمی جمع‌آوری می‌شود، نه از سپرده‌های بانکی. فرابورس در این میان نه تنها بر انتخاب پروژه‌ها نظارت دارد، بلکه عملکرد پلتفرم‌ها، میزان جذب سرمایه، نحوه پرداخت سود، و بازگشت اصل سرمایه را نیز به طور مستمر رصد می‌کند تا احتمال تخلف یا کلاه‌برداری به حداقل برسد.

شرایط پذیرش پروژه‌ها و شرکت‌ها

بر اساس آیین‌نامه رسمی تامین مالی جمعی، تنها شرکت‌های دارای سابقه‌ی فعالیت معتبر و رسمی می‌توانند درخواست جذب سرمایه از طریق پلتفرم‌ها را ارائه دهند. حداقل شرایط برای پذیرش پروژه معمولاً شامل موارد زیر است:

• حداقل دو سال سابقه‌ی فعالیت مالی و عملیاتی مستند.
• داشتن صورت‌های مالی حسابرسی‌شده یا شفاف.
• عدم بدهی معوق یا چک برگشتی.
• سابقه‌ی مثبت در سامانه‌های اعتباری (مانند سامانه سمات یا نهاب).
• طرح توجیهی اقتصادی معتبر و قابل ارزیابی.

به همین دلیل، استارتاپ‌های نوپا یا شرکت‌های تازه‌تأسیس معمولاً واجد شرایط نیستند. چون هنوز گردش مالی قابل ارزیابی، سابقه‌ی بانکی مثبت یا ترازنامه‌ی معتبر ندارند. سکوهای تامین مالی جمعی اغلب ترجیح می‌دهند سراغ شرکت‌هایی بروند که در حال حاضر فعالیت واقعی دارند و می‌خواهند برای توسعه‌ی خطوط تولید، خرید تجهیزات، افزایش سرمایه در گردش یا ورود به بازار جدید سرمایه جذب کنند.

همچنین توصیه می‌کنیم بخوانید: ” انواع سامانه های بانکی و مخفف آنها “

تمرکز بر بخش‌های تولیدی و صنعتی

برخلاف تصور برخی افراد، تامین مالی جمعی در ایران تنها مختص استارتاپ‌ها یا پروژه‌های فناوری نیست. در واقع تمرکز اصلی روی کسب و کارهای تولیدی، صنعتی و خدماتی است که سابقه‌ی مشخص دارند و می‌توانند سود قابل پیش‌بینی ارائه دهند.

برای مثال، ممکن است یک کارخانه لبنیات قصد راه‌اندازی خط جدید تولید بسته‌بندی داشته باشد و نیاز به ۵ میلیارد تومان سرمایه داشته باشد. با ارائه‌ی طرح خود به یکی از پلتفرم‌ها و تأیید فرابورس، این پروژه در قالب یک کمپین تامین مالی جمعی منتشر می‌شود و مردم می‌توانند در آن مشارکت کنند.

یا یک شرکت فعال در حوزه انرژی خورشیدی بخواهد نیروگاه کوچک جدیدی تأسیس کند؛ در این صورت، سرمایه گذاران خرد می‌توانند با سرمایه‌های اندک در این پروژه‌ها سهیم شوند و از سود تولید انرژی بهره‌مند گردند.

پلتفرم‌های رسمی و دارای مجوز در ایران

تا سال ۱۴۰۴، چند پلتفرم رسمی و مجاز از سوی فرابورس موفق به دریافت مجوز فعالیت شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کارن کراد
• کاریزما کراد
• حلال فاند
• زرین کراد
• هم آفرین
• اینوستوران
• اسمارت فاندینگ
• دانایان کراد
• زیما
• ایساتیس
• دونگی
• آی بی کراد
• سپهرینو
• یکتاکراد
• پولسار
• ایساتیس

تمام سکوهای تامین مالی جمعی نامبرده، موظف‌اند از طریق زیرساخت فنی و نظارتی فرابورس فعالیت کنند و گزارش‌های دوره‌ای عملکرد خود را ارائه دهند.

در مجموع، تامین مالی جمعی در ایران در مراحل اولیه خود قرار دارد و پتانسیل رشد آن بالاست. اگرچه هنوز محدود به مدل وام محور است، اما به‌دلیل استقبال سرمایه گذاران خرد و کسب و کارهای کوچک، رشد قابل توجهی داشته است. انتظار می‌رود در سال‌های آینده، با تدوین قوانین جدید، سایر مدل‌های تامین مالی جمعی مانند سهام‌محور و پاداش‌محور نیز در کشور فعال شوند.

این ابزار، اگرچه هنوز نوپا است، اما می‌تواند به یکی از بازوهای قدرتمند برای رشد تولید، اشتغال و مردمی‌سازی سرمایه گذاری تبدیل شود.

سود تامین مالی جمعی چقدر است؟

پاسخ کوتاه: در تامین مالی جمعی، تضمینی برای سود وجود ندارد، در واقع شما در سود و زیان پروژه ها شریک خواهید شد، اما معمولا سود پروژه های موفق تامین مالی جمعی از 30 تا حدود 45 درصد سالانه است.

یکی از مهم‌ترین سوالات سرمایه گذاران هنگام ورود به پلتفرم‌های تامین مالی جمعی، مربوط به میزان سود و ریسک است. در این بخش، به‌صورت شفاف بررسی می‌کنیم که سود تامین مالی جمعی چگونه تعیین می‌شود، چه عواملی روی آن اثر می‌گذارند، و چرا نمی‌توان آن را تضمینی دانست.

سود تضمینی وجود ندارد!

در روش تامین مالی جمعی، برخلاف سپرده‌گذاری بانکی، هیچ سود تضمینی یا ثابت وجود ندارد. دلیلش این است که سرمایه گذاران در واقع در اجرای یک پروژه‌ی اقتصادی واقعی مشارکت می‌کنند، و بازده سرمایه آن‌ها مستقیماً به موفقیت یا عدم موفقیت پروژه بستگی دارد.

پلتفرم‌ها معمولاً در زمان انتشار هر کمپین، یک سود پیش‌بینی‌شده اعلام می‌کنند؛ مثلاً ۳۵ درصد سالانه. اما این سود صرفاً تخمینی بر اساس برآورد درآمد و هزینه‌های پروژه است. ممکن است در پایان پروژه سود واقعی کمتر از عدد اعلام‌شده باشد، یا در صورت عملکرد بهتر، حتی بیشتر هم بشود.

میانگین سود تامین مالی جمعی در ایران

بر اساس گزارش سکوهای تامین مالی جمعی دارای مجوز، میانگین سود پیش‌بینی‌شده برای پروژه‌های فعال در ایران بین ۳۰ تا ۴۵ درصد سالانه است. این رقم معمولاً بالاتر از سود سپرده بانکی (حدود ۱۸ تا ۲۳ درصد) و صندوق‌های درآمد ثابت (۲۳ تا 30 درصد) است.

همین اختلاف سود باعث شده بسیاری از سرمایه گذاران خرد، تامین مالی جمعی را گزینه‌ای جذاب‌تر بدانند؛ هرچند باید به ریسک بالاتر آن نیز توجه داشت.

دوره‌های پرداخت سود و بازپرداخت سرمایه

در اغلب پروژه‌ها، پرداخت سود به سرمایه گذاران به صورت دوره‌ای، مثلاً هر سه‌ماه یک‌بار انجام می‌شود. در پایان دوره نهایی (معمولاً یک‌ساله یا هجده‌ماهه)، اصل سرمایه نیز بازپرداخت می‌گردد.

به عنوان مثال، اگر شما در یک پروژه ۱۰ میلیون تومان سرمایه گذاری کنید و سود پیش‌بینی‌شده ۳۶ درصد سالانه باشد، معمولاً هر سه ماه یک‌بار مبلغی معادل ۹۰۰ هزار تومان سود دریافت می‌کنید و در پایان سال، اصل ۱۰ میلیون تومان نیز به حسابتان بازگردانده می‌شود.

آیا اصل سرمایه تضمین دارد؟

پاسخ بستگی به پلتفرم دارد. برخی پلتفرم‌ها مانند کارن‌کراد یا هم‌آفرین، برای اطمینان سرمایه گذاران، از شرکت‌های بیمه یا نهادهای ضمانت سرمایه استفاده می‌کنند تا در صورت بروز مشکل، اصل سرمایه‌ی سرمایه گذاران را تضمین کنند. اما در برخی دیگر از پلتفرم‌ها، چنین ضمانتی وجود ندارد و ریسک سرمایه به‌صورت کامل متوجه سرمایه گذار است. بنابراین هنگام انتخاب پروژه، باید حتماً شرایط و سطح تضمین را مطالعه کرد.

مقایسه تامین مالی جمعی با سایر روش‌های سرمایه گذاری

در جدول زیر، مقایسه ای از تامین مالی جمعی با سایر روش های سرمایه گذاری ارائه کردیم، که می تواند برای شما مفید باشد:

همان‌طور که در این جدول مشاهده می کنید، تامین مالی جمعی از نظر بازدهی مابین بازارهای کم‌ریسک (مثل بانک) و بازارهای پر‌ریسک (مثل بورس) قرار دارد؛ یعنی گزینه‌ای میان‌مدت با سود جذاب و ریسک کنترل‌شده!

عوامل موثر بر میزان سود نهایی پروژه تامین مالی جمعی

در این بخش، عواملی که بر میزان سود پروژه تامین مالی جمعی تاثیرگذار هستند را بررسی خواهیم کرد:

• نوع پروژه: پروژه‌های صنعتی و تولیدی سودآورتر از پروژه‌های خدماتی هستند.
• مدت اجرای طرح: هرچه دوره‌ی سرمایه گذاری طولانی‌تر باشد، نرخ سود سالانه بالاتر خواهد بود.
• سطح ریسک: پلتفرم‌ها برای پروژه‌های با ریسک بیشتر، سود بالاتری تعیین می‌کنند تا جذابیت سرمایه گذاری حفظ شود.
• بازار هدف و قیمت مواد اولیه: تغییرات اقتصادی، نرخ ارز و تورم می‌تواند مستقیماً بر بازده پروژه تأثیر بگذارد.

مزایا و معایب تامین مالی جمعی چیست؟

تامین مالی جمعی اگرچه راهی نوآورانه برای تامین منابع مالی است و با استقبال گسترده کسب و کارها و سرمایه گذاران مواجه شده، اما مانند هر ابزار اقتصادی دیگر، مزایا و معایب خاص خود را دارد. درک درست از این نقاط قوت و ضعف، به کارآفرینان و سرمایه گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

مهمترین مزایای تامین مالی جمعی

مزایای تامین مالی جمعی برای کسب و کارها و سرمایه گذاران عبارتند از:

• نیاز به وثیقه‌های سبک‌تر نسبت به تسهیلات بانکی: در نظام بانکی، دریافت تسهیلات معمولاً نیازمند وثایق سنگین، ضامن رسمی یا املاک است. اما در تامین مالی جمعی، شرکت‌ها به‌جای وثیقه‌گذاری دارایی، با ارائه‌ی طرح تجاری شفاف و صورت‌های مالی معتبر می‌توانند جذب سرمایه کنند. این موضوع، مسیر رشد را برای کسب و کارهای کوچک و متوسط بسیار آسان‌تر کرده است.
• جذب سرمایه سریع از جمعی از سرمایه گذاران: در کمپین‌های موفق، تامین مالی گاهی در کمتر از چند روز تکمیل می‌شود. این سرعت بالا ناشی از حضور هم‌زمان صدها سرمایه گذار خرد است که هرکدام با مبالغ متفاوت مشارکت می‌کنند. در نتیجه، شرکت‌ها می‌توانند بدون صرف ماه‌ها زمان برای مذاکره با بانک یا سرمایه گذار خطرپذیر، سرمایه‌ی موردنیازشان را سریع تر جمع‌آوری کنند.
• معرفی برند و کسب و کار به بازار: راه‌اندازی یک کمپین تامین مالی، فقط ابزاری برای جذب پول نیست؛ بلکه فرصتی برای معرفی برند و افزایش آگاهی عمومی نسبت به کسب و کار است. بسیاری از شرکت‌ها از این طریق توانسته‌اند مشتریان جدید جذب کنند یا حتی با شرکای تجاری تازه آشنا شوند.
• تنوع پروژه‌ها و امکان ورود با مبالغ پایین: یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های این روش برای مردم، ورود با سرمایه‌های کوچک است. در بسیاری از پلتفرم‌ها، حداقل مبلغ سرمایه گذاری تنها چندصد هزار تومان است. این یعنی هر فرد می‌تواند بخشی از سرمایه‌ی خود را به پروژه‌های مختلف اختصاص دهد و سبدی متنوع بسازد.

معایب تامین مالی جمعی

در ادامه معایب مهم تامین مالی جمعی را برای شما بر خواهیم شمرد:

• نبود تضمین سود یا بازگشت سرمایه: در تامین مالی جمعی، سود پیش‌بینی‌شده صرفاً تخمینی است. ممکن است پروژه به سود نرسد یا حتی شکست بخورد و بخشی از سرمایه از بین برود. در حالی‌که سپرده‌گذاری بانکی همواره بازده تضمینی دارد، در اینجا سرمایه گذار با ریسک واقعی بازار مواجه است.
• احتمال شکست کمپین: گاهی پروژه‌ها نتوانند اعتماد کافی جلب کنند و به حد نصاب موردنیاز سرمایه نرسند. در چنین شرایطی، کمپین شکست‌خورده محسوب می‌شود و پروژه اجرا نمی‌شود. هرچند در این حالت، وجوه سرمایه گذاران به‌طور کامل بازگردانده می‌شود، اما اتلاف زمان و انرژی اجتناب‌ناپذیر است.
• قفل شدن اصل سرمایه برای مدت طولانی: برخلاف بازارهایی مانند بورس که امکان فروش یا نقدکردن دارایی وجود دارد، در تامین مالی جمعی سرمایه معمولاً تا پایان دوره‌ی طرح (مثلاً ۱۲ تا ۱۸ ماه) برای سرمایه گذار قفل می‌شود. لذا این روش برای کسانی که نیاز به نقدشوندگی سریع دارند، گزینه‌ی مناسبی نیست.
• پیچیدگی ارزیابی ریسک برای سرمایه گذاران تازه‌کار: درک اطلاعات مالی و فنی پروژه‌ها، نیازمند دانش اقتصادی است. برای سرمایه گذاران مبتدی، تشخیص پروژه‌های کم‌ریسک از پرریسک دشوار است. بنابراین، مطالعه دقیق جزئیات طرح و مشورت با مشاوران مالی قبل از سرمایه گذاری ضروری است.

مراحل راه‌اندازی کمپین تامین مالی جمعی از صفر

فرآیند راه‌اندازی یک کمپین تامین مالی جمعی در ایران کاملاً ساختارمند و تحت نظارت فرابورس انجام می‌شود. در ادامه، مراحل اصلی این فرایند را گام‌به‌گام مرور با هم مرور خواهیم کرد:

گام 1؛ بررسی و تأیید اهلیت کسب و کار

ابتدا شرکت متقاضی باید توسط پلتفرم و سپس فرابورس از نظر اعتبار مالی، سابقه‌ی فعالیت، خوش‌حسابی بانکی و توان اجرایی بررسی شود. تنها کسب و کارهایی که استانداردهای لازم را دارند، مجاز به راه‌اندازی کمپین خواهند بود.

گام 2؛ ارائه طرح تجاری و صورت‌های مالی

در این مرحله، شرکت باید طرح توجیهی اقتصادی، پیش‌بینی جریان نقدی و صورت‌های مالی شفاف خود را ارائه دهد. کارشناسان پلتفرم، سودآوری و ریسک پروژه را تحلیل می‌کنند تا نرخ سود پیشنهادی مشخص شود.

گام 3؛ تعیین مبلغ و نرخ سود پیشنهادی

پس از ارزیابی، شرکت و پلتفرم با توافق، مبلغ کل سرمایه موردنیاز و سود پیش‌بینی‌شده (مثلاً ۳۵٪ سالانه) را تعیین می‌کنند. این اعداد باید منطقی و قابل تحقق باشند تا برای سرمایه گذاران جذاب به نظر برسند.

گام 4؛ آغاز کمپین جذب سرمایه

پروژه در وب‌سایت پلتفرم منتشر می‌شود. در صفحه‌ی پروژه، اطلاعات مالی، هدف سرمایه گذاری، مدت بازپرداخت، نرخ سود و میزان پیشرفت جذب سرمایه به‌صورت شفاف نمایش داده می‌شود.

گام 5؛ تکمیل تامین مالی

اگر در بازه‌ی زمانی تعیین‌شده (مثلاً ۳۰ روزه) کل مبلغ موردنیاز جذب شود، پروژه به مرحله‌ی اجرا می‌رسد. در غیر این صورت، کمپین لغو و وجوه سرمایه گذاران بازگردانده می‌شود.

گام 6؛ اجرای پروژه و پرداخت سود

پس از جذب کامل سرمایه، کسب و کار وارد فاز اجرایی می‌شود. پلتفرم به‌صورت دوره‌ای گزارش پیشرفت طرح را منتشر می‌کند و سود سرمایه گذاران را معمولاً هر سه ماه پرداخت می‌کند. در پایان دوره، اصل سرمایه نیز بازگردانده می‌شود.

ریسک‌ها و نکات مهم برای سرمایه گذاران

سرمایه گذاری در تامین مالی جمعی، اگرچه سود بالقوه بالایی دارد، اما بدون ریسک نیست. در ادامه، مهم‌ترین ریسک‌ها و راهکارهای کاهش آن‌ها را مرور می‌کنیم:

• عدم تحقق سود پیش‌بینی‌شده: سود اعلام‌شده تضمینی نیست. اگر پروژه با مشکل تولید، فروش یا تأخیر در اجرا روبه‌رو شود، ممکن است بازده واقعی کمتر از پیش‌بینی باشد.
• تأخیر در بازپرداخت یا شکست طرح: در برخی موارد، بازپرداخت سود یا اصل سرمایه ممکن است با تأخیر انجام شود. انتخاب سکوی معتبر و بررسی دقیق سوابق مجری پروژه می‌تواند این ریسک را تا حد زیادی کاهش دهد.
• انتخاب پلتفرم معتبر دارای مجوز فرابورس: هیچ‌گاه نباید در پلتفرم‌های فاقد مجوز رسمی سرمایه گذاری کرد. فقط سامانه‌هایی که نامشان در وب‌سایت رسمی فرابورس ایران درج شده، مجاز به فعالیت هستند.
• تنوع‌بخشی در سرمایه گذاری: همانند هر سرمایه گذاری دیگر، بهتر است به‌جای تمرکز کل سرمایه در یک پروژه، سبدی متنوع ایجاد شود. برای مثال، اگر ۲۰ میلیون تومان دارید، آن را میان چهار پروژه‌ی مختلف تقسیم کنید تا در صورت شکست یکی، سایر طرح‌ها زیان را جبران کنند.

چگونه در تأمین مالی جمعی سرمایه گذاری کنیم؟

ی در تأمین مالی جمعی برخلاف تصور عموم، فرآیند پیچیده‌ای ندارد؛ اما لازم است چند مرحله کلیدی را با دقت طی کنید تا هم ریسک خود را مدیریت کنید و هم پروژه‌ای متناسب با اهداف مالی‌تان انتخاب کنید. در اولین قدم باید بدانید که تنها پلتفرم‌های دارای مجوز فرابورس اجازه جذب سرمایه را دارند. بنابراین، ورود به این بازار همیشه باید از درگاه‌های رسمی و معتبر آغاز شود.

1. انتخاب پلتفرم معتبر: برای شروع، وارد یکی از پلتفرم‌های مورد تأیید فرابورس شوید، ثبت‌نام کنید و احراز هویت انجام دهید. این پلتفرم‌ها نقش واسطه بین سرمایه گذاران و مجریان طرح‌ها را دارند و همه اطلاعات مالی، سود پیش‌بینی‌شده، مدارک کسب‌وکار و نرخ بازده احتمالی را در اختیار شما می‌گذارند.
2. بررسی طرح‌های تأمین مالی: پس از ورود به پنل کاربری، فهرستی از پروژه‌ها نمایش داده می‌شود؛ پروژه‌هایی از صنایع مختلف مثل تولیدی، غذایی، کشاورزی، خدماتی یا صنعتی. هر طرح شامل اطلاعاتی مانند؛ میزان سرمایه موردنیاز، سود پیش‌بینی‌شده، دوره بازپرداخت، ریسک‌های احتمالی، سوابق مجری می‌باشد که بررسی دقیق این اطلاعات مهم‌ترین مرحله تصمیم‌گیری است.
3. مقایسه طرح‌ها و انتخاب گزینه مناسب: هر پروژه سطح ریسک، سود و دوره بازپرداخت متفاوتی دارد. برخی پروژه‌ها سود بالاتر اما ریسک بیشتری دارند، و برخی دیگر سود کمتر اما ثبات بیشتر ارائه می‌کنند. برای همین توصیه می‌شود چند طرح را کنار هم قرار دهید و مقایسه کنید.
4. واریز سرمایه و آغاز مشارکت: پس از انتخاب پروژه، با پرداخت مبلغ موردنظر (که معمولاً از چند صد هزار تومان شروع می‌شود) سرمایه گذاری شما ثبت می‌شود. از این لحظه، سود شما بر اساس برنامه پروژه محاسبه و معمولاً هر سه ماه یک‌بار واریز می‌شود.

چطور بهترین طرح تأمین مالی را پیدا کنیم؟

هر پلتفرم فقط پروژه‌های خودش را منتشر می‌کند؛ بنابراین اگر بخواهید همه گزینه‌های موجود در بازار را ببینید، باید بین چندین سایت مختلف جابه‌جا شوید، حساب کاربری بسازید و تک‌تک پروژه‌ها را مقایسه کنید. این کار وقت‌گیر است و باعث می‌شود بسیاری از فرصت‌های مناسب را از دست بدهید.

اینجاست که کارینکس وارد می‌شود؛ در واقع کارینکس بستری است که اغلب طرح‌های تامین مالی جمعی را از پلتفرم‌های معتبر به‌صورت یکجا نمایش می‌دهد؛ یعنی لازم نیست بین چند سایت مختلف بچرخید، پروژه‌ها در یک صفحه تجمیع شده‌اند و می‌توانید:

• طرح‌ها را بر اساس صنعت (تولیدی، کشاورزی، خدمات، فناوری و…) فیلتر کنید
• پروژه‌ها را در یک نگاه از نظر سود، دوره بازپرداخت و ریسک مقایسه کنید
• سریع‌تر و هوشمندتر تصمیم بگیرید

پس به‌جای گشتن در پلتفرم‌های متعدد، کافی است وارد کارینکس شوید و از یک سایت جامع، به تمام گزینه‌های موجود در بازار تأمین مالی جمعی دسترسی داشته باشید.

آینده تامین مالی جمعی در ایران

چشم‌انداز آینده‌ی تامین مالی جمعی در ایران بسیار روشن است. با رشد فناوری‌های مالی (FinTech) و افزایش اعتماد عمومی به پلتفرم‌های مجاز، این بازار به‌تدریج در حال گسترش است.

در حال حاضر تنها مدل وام محور در ایران فعال است، اما در آینده نزدیک انتظار می‌رود مدل‌های سهام‌محور (Equity-based) و پاداش‌محور (Reward-based) نیز با تدوین مقررات جدید وارد بازار شوند. این تحول می‌تواند مسیر تازه‌ای برای جذب سرمایه در استارتاپ‌ها و پروژه‌های نوآورانه باز کند.

از سوی دیگر، تلفیق فناوری بلاک‌چین و هوش مصنوعی با پلتفرم‌های تامین مالی جمعی، باعث افزایش شفافیت، امنیت و اعتماد در تراکنش‌ها خواهد شد. به کمک داده‌های هوشمند، پلتفرم‌ها قادر خواهند بود ریسک پروژه‌ها را دقیق‌تر تحلیل کنند و نرخ سود منصفانه‌تری ارائه دهند.

در نهایت، توسعه این بازار می‌تواند به رشد بنگاه‌های کوچک و متوسط، افزایش اشتغال، و مردمی‌سازی سرمایه گذاری در کشور کمک کند؛ مسیری که هم‌راستا با سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی است.

جمع بندی و نتیجه گیری نهایی در مورد تامین مالی جمعی

در این مطلب به طور کامل و جامع در مورد تامین مالی جمعی، فرصت ها، چالش ها و مزایا و معایب آن توضیح دادیم و همچنین مدل هایی از این روش تامین مالی را برای شما بررسی کردیم. بنابراین فهمیدیم که تامین مالی جمعی، پلی است میان کسب و کارهای نیازمند سرمایه و سرمایه گذاران خردی که می‌خواهند دارایی خود را در مسیر رشد واقعی اقتصاد به‌کار گیرند.

این روش با وجود ریسک‌های طبیعی بازار، در صورت انتخاب پلتفرم معتبر، مطالعه‌ی دقیق طرح‌ها و تنوع‌سازی سبد سرمایه، می‌تواند بازدهی جذاب‌تر از روش‌های سنتی ارائه دهد. در نهایت، تامین مالی جمعی نه فقط ابزاری برای سودآوری، بلکه حرکتی در جهت تقویت تولید ملی و مشارکت مردمی در اقتصاد است.

در دنیایی که سرمایه گذاری هوشمند به اندازه‌ی تلاش اهمیت دارد، تامین مالی جمعی می‌تواند یکی از مدرن‌ترین و مردمی‌ترین ابزارهای رشد اقتصادی در ایران باشد.

سوالات متداول (FAQ)