اوراق قرضه چیست و انواع آن کدامند؟

اوراق قرضه چیست و انواع آن کدامند؟ مزایا و معایب اوراق قرضه چیست؟ چگونه اقدام به خرید اوراق قرضه کنیم؟ صرف اوراق قرضه چیست؟ اگر شما هم به دنبال پاسخی برای این پرسش ها هستید، پیشنهاد می کنیم که تا انتهای این مطلب از آکادمی کارینکس، با ما همراه باشید.

سرمایه‌گذاری یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که افراد و شرکت‌ها برای مدیریت منابع مالی خود و افزایش دارایی‌هایشان به کار می‌گیرند. این روزها با افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفظ و افزایش ارزش دارایی‌ها، ابزارهای مختلف مالی از جمله اوراق قرضه، سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در این میان، اوراق قرضه به دلیل داشتن ویژگی‌هایی نظیر بازدهی مشخص، ریسک پایین‌تر نسبت به سایر ابزارهای مالی، و امکان برنامه‌ریزی بلندمدت برای بسیاری از سرمایه‌گذاران جذابیت خاصی پیدا کرده است.

اوراق قرضه نوعی ابزار بدهی است که توسط دولت‌ها، شرکت‌ها یا نهادهای دیگر منتشر می‌شود تا سرمایه لازم برای پروژه‌ها یا تأمین هزینه‌های جاری خود را به دست آورند. این اوراق به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با خرید آن‌ها، به نوعی وام‌دهنده شوند و در قبال آن، سود مشخصی را در بازه‌های زمانی منظم دریافت کنند.

برای بسیاری از سرمایه‌گذاران در ایران، آشنایی با انواع اوراق قرضه و سازوکار آن‌ها می‌تواند فرصتی برای تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک‌های اقتصادی باشد.

بازار اوراق قرضه در ایران نیز با وجود محدودیت‌ها و چالش‌هایی که دارد، به‌تدریج در حال گسترش است. دولت ایران و برخی شرکت‌های بزرگ، با انتشار این اوراق تلاش کرده‌اند سرمایه‌گذاران را به سمت بازارهای مالی هدایت کنند.

در این بین، یکی از سوالات رایج برای تازه‌واردها این است که صرف اوراق قرضه چیست؟ به زبان ساده، صرف اوراق قرضه به اختلاف بین ارزش اسمی اوراق و قیمتی که در بازار معامله می‌شوند اشاره دارد و در تعیین سود و بازدهی این ابزار نقش کلیدی دارد.

برای سرمایه گذاری در ایران، خرید اوراق قرضه یک گزینه مناسب به شمار می‌آید، به‌ویژه برای افرادی که تمایل دارند با ریسک کمتری سرمایه‌گذاری کنند.

شناخت انواع اوراق قرضه و روش‌های خرید آن‌ها، نه‌تنها می‌تواند به افزایش درآمد و حفظ ارزش سرمایه کمک کند، بلکه با تقویت بازار مالی کشور، نقش مؤثری در توسعه اقتصادی ایفا می‌کند. در ادامه این مقاله، به بررسی دقیق‌تر این ابزار مالی و ویژگی‌های آن در ایران و جهان خواهیم پرداخت.

اوراق قرضه چیست؟

پاسخ کوتاه: اوراق قرضه یک ابزار مالی است که بر اساس آن ناشر (دولت، شرکت یا نهاد دیگر) از سرمایه‌گذاران وام می‌گیرد و متعهد می‌شود اصل مبلغ به‌علاوه سود مشخصی را در زمان معین بازپرداخت کند. این ابزار نسبت به سهام کم‌ریسک‌تر بوده و درآمد ثابت ارائه می‌دهد.

و اما به بیان جزئی تر، باید گفت اوراق قرضه یکی از رایج‌ترین ابزارهای مالی در بازارهای سرمایه است که به عنوان یک سند بدهی عمل می‌کند. در واقع، اوراق قرضه قراردادی است که بر اساس آن یک نهاد، مانند دولت، شرکت یا نهادهای عمومی، به وام‌گیرندگان (سرمایه‌گذاران) متعهد می‌شود که مبلغ معینی را در زمان مشخصی در آینده بازپرداخت کند.

به‌علاوه، در بازه‌های زمانی تعیین‌شده، سود مشخصی (که به آن کوپن گفته می‌شود) به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. اوراق قرضه یکی از امن‌ترین ابزارهای مالی است و به همین دلیل مورد توجه سرمایه‌گذاران محتاط و کسانی قرار می‌گیرد که به دنبال یک منبع درآمد پایدار هستند.

تعریف اوراق قرضه به زبان ساده

به زبان ساده، اوراق قرضه یک نوع قرارداد مالی است که در آن خریدار اوراق (سرمایه‌گذار) به ناشر (مثل دولت یا شرکت) مبلغی پول قرض می‌دهد. ناشر متعهد می‌شود که در سررسید مشخص، اصل مبلغ قرض‌گرفته شده را بازپرداخت کند و در طول دوره نیز بهره یا سود تعیین‌شده‌ای به سرمایه‌گذار پرداخت کند. به عنوان مثال، وقتی دولت اوراق قرضه منتشر می‌کند، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که در پروژه‌های زیرساختی یا خدمات عمومی مشارکت کنند، در حالی که سود مشخصی دریافت می‌کنند.

تفاوت اوراق قرضه با سایر ابزارهای مالی مانند سهام

اما پرسش اصلی برای بسیاری از سرمایه گذاران و فعالان علاقه مند به بازارهای مالی این است که تفاوت اوراق قرضه با بورس، بانک و صندوق های سرمایه گذاری چیست؟ در اینجا به صورت کامل این موضوع را بررسی خواهیم کرد و آن را شرح خواهیم داد.

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بین اوراق قرضه و سهام در ماهیت و هدف این دو ابزار است:

مقایسه ماهیت مالکیت:

وقتی سهام خریداری می‌کنید، در واقع مالک بخشی از شرکت می‌شوید و در سود و زیان شرکت شریک خواهید بود.

اما با خرید اوراق قرضه، تنها وام‌دهنده به ناشر (شرکت یا دولت) هستید و حقی در مالکیت شرکت ندارید.

مقایسه ریسک و بازدهی:

سهام معمولاً با ریسک بالاتری همراه است، زیرا بازدهی آن به عملکرد شرکت بستگی دارد و ممکن است سوددهی یا زیان‌دهی داشته باشد.

اوراق قرضه از ریسک کمتری برخوردار است، زیرا بازدهی آن از قبل مشخص است و ناشر متعهد به پرداخت اصل پول و سود آن در موعد مقرر می‌باشد.

مقایسه اولویت پرداخت:

در صورت ورشکستگی یک شرکت، دارندگان اوراق قرضه نسبت به سهام‌داران اولویت دارند و ابتدا مطالبات آن‌ها پرداخت می‌شود.

مقایسه منبع درآمد:

درآمد حاصل از سهام به صورت سود تقسیمی (در صورت سوددهی شرکت) یا افزایش قیمت سهام به دست می‌آید.

درآمد اوراق قرضه به صورت سود دوره‌ای ثابت (کوپن) است که ناشر پرداخت می‌کند.

مکانیزم کلی عملکرد اوراق قرضه چیست؟

عملکرد اوراق قرضه به عنوان یکی از ابزارهای مالی مطمئن، بر اساس مجموعه‌ای از عناصر کلیدی تنظیم می‌شود که هر یک نقشی اساسی در تعریف ویژگی‌ها و جذابیت این ابزار ایفا می‌کنند. این عناصر شامل ارزش اسمی، نرخ بهره، تاریخ سررسید، قیمت بازار و مفاهیمی مانند صرف و کسر اوراق قرضه است.

در واقع، این عوامل تعیین‌کننده چگونگی پرداخت سود، بازگشت اصل سرمایه و نحوه ارزش‌گذاری اوراق در بازارهای مالی هستند. فهم این مکانیزم‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در خرید اوراق قرضه اتخاذ کنند و سوددهی مناسبی از سرمایه‌گذاری خود داشته باشند.

در ادامه این عناصر کلیدی را بیشتر با هم بررسی خواهیم کرد:

• ارزش اسمی (Face Value): مبلغی که ناشر در پایان دوره به خریدار اوراق بازمی‌گرداند. معمولاً این مبلغ برابر با قیمت اولیه خرید اوراق است.
• نرخ بهره (Coupon Rate): درصدی از ارزش اسمی که به صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه یا نیم‌سالانه) به عنوان سود به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود. این نرخ بهره می‌تواند ثابت یا شناور باشد.
• سررسید (Maturity Date): تاریخی که در آن ناشر متعهد به بازپرداخت اصل سرمایه به خریدار می‌شود. سررسید می‌تواند کوتاه‌مدت (کمتر از یک سال)، میان‌مدت (۱ تا ۱۰ سال) یا بلندمدت (بیش از ۱۰ سال) باشد.
• قیمت بازار: قیمت اوراق قرضه در بازار می‌تواند با توجه به شرایط اقتصادی و نرخ بهره تغییر کند. اگر نرخ بهره در بازار افزایش یابد، قیمت اوراق قرضه کاهش می‌یابد و بالعکس.
• صرف و کسر اوراق قرضه: اوراق قرضه ممکن است با قیمتی کمتر یا بیشتر از ارزش اسمی فروخته شود. به این اختلاف صرف اوراق قرضه (در صورت قیمت بیشتر از اسمی) یا کسر اوراق قرضه (در صورت قیمت کمتر از اسمی) گفته می‌شود.

به طور کلی، اوراق قرضه به عنوان یک ابزار مالی کم‌ریسک، انتخاب مناسبی برای سرمایه‌گذارانی است که به دنبال درآمد ثابت و قابل پیش‌بینی هستند. این ابزار همچنین در سبد سرمایه‌گذاری نقش متعادلی دارد و می‌تواند به کاهش نوسانات کلی کمک کند.

نگاهی به تاریخچه اوراق قرضه

در ابتدا ریشه‌های تاریخی اوراق قرضه در جهان را بررسی خواهیم کرد:

اوراق قرضه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای مالی در جهان شناخته می‌شود و تاریخچه آن به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. نخستین نمونه‌های اوراق قرضه به دوران روم باستان بازمی‌گردد، زمانی که دولت روم برای تأمین مالی جنگ‌ها و پروژه‌های عمومی، اوراقی شبیه به اوراق قرضه امروزی صادر می‌کرد.

در قرون وسطی، پادشاهان و دولت‌های اروپایی نیز از اوراق قرضه برای تأمین مالی هزینه‌های جنگ‌ها و پروژه‌های زیرساختی استفاده می‌کردند.

در دوران مدرن، اوراق قرضه به شکل امروزی در قرن هفدهم میلادی توسعه یافت. در این دوره، دولت هلند به عنوان یکی از پیشگامان مالی، اوراق قرضه‌ای منتشر کرد که در بورس آمستردام معامله می‌شد.

پس از آن، سایر کشورهای اروپایی و بعدها ایالات متحده نیز از این ابزار مالی برای تأمین هزینه‌های خود بهره بردند. اوراق قرضه دولتی و شرکتی به تدریج به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای بازارهای مالی در سطح جهانی تبدیل شدند.

سابقه اوراق قرضه در ایران و تغییرات آن طی زمان

تاریخچه استفاده از اوراق قرضه در ایران به دوران قاجار بازمی‌گردد. در این دوره، دولت ایران با هدف تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و زیرساختی یا برای پرداخت بدهی‌های خود، اقدام به صدور اوراق مالی می‌کرد. یکی از نخستین نمونه‌های این نوع ابزار، وامی بود که از دولت‌های خارجی دریافت می‌شد و به پشتوانه آن، اسنادی شبیه به اوراق قرضه منتشر می‌شد.

با ورود ایران به دوره مدرن، به ویژه پس از تأسیس بانک ملی ایران در سال ۱۳۰۷ شمسی، انتشار اوراق قرضه به‌صورت منسجم‌تر و با نظارت دولتی انجام شد. در دهه‌های بعد، دولت ایران برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ زیرساختی، نظیر راه‌سازی و تأمین مالی شرکت‌های دولتی، اوراق قرضه منتشر کرد.

پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، بازار اوراق قرضه دستخوش تغییرات اساسی شد. به دلیل ملاحظات شرعی، انتشار اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت به طور موقت متوقف شد و بعدها اوراق اسلامی مانند صکوک جایگزین شدند. این اوراق که بر اساس اصول بانکداری اسلامی طراحی شده‌اند، تفاوت‌هایی با اوراق قرضه سنتی دارند و به جای نرخ بهره، بازدهی بر اساس مشارکت در سود و زیان ارائه می‌دهند.

در سال‌های اخیر، دولت ایران با هدف کنترل تورم و تأمین مالی بودجه، اقدام به انتشار اوراق مختلفی نظیر اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی و صکوک کرده است. این اوراق اکنون به یکی از اجزای کلیدی بازار سرمایه ایران تبدیل شده‌اند و نقش مهمی در تأمین مالی پروژه‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ ایفا می‌کنند.

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه به دلیل انعطاف‌پذیری و گستردگی کاربردهایش، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک با ویژگی‌های خاص خود، نیازهای متفاوت سرمایه‌گذاران و ناشران را پوشش می‌دهند. این دسته‌بندی‌ها بر اساس عوامل مختلفی مانند نوع ناشر، روش پرداخت سود و مدت زمان سررسید انجام می‌شود.

هر نوع از اوراق قرضه اهداف متفاوتی را دنبال می‌کند؛ برخی برای تأمین مالی پروژه‌های دولتی طراحی شده‌اند، برخی به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا هزینه‌های عملیاتی یا توسعه‌ای خود را پوشش دهند، و برخی دیگر در سطح محلی برای توسعه شهرها و زیرساخت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درک انواع مختلف اوراق قرضه به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا انتخاب‌های هوشمندانه‌تری داشته باشند و ریسک‌های سرمایه‌گذاری خود را مدیریت کنند. هر کدام از این انواع، شرایط متفاوتی برای پرداخت سود، سطح ریسک و بازدهی دارند. در ادامه به دسته‌بندی کلی اوراق قرضه بر اساس ناشر، سوددهی و زمان سررسید می‌پردازیم.

۱- اوراق قرضه بر اساس ناشر

اوراق قرضه بر اساس نوع نهادی که آن را منتشر می‌کند، به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:

1-1- اوراق قرضه دولتی:

این اوراق توسط دولت‌ها منتشر می‌شود تا هزینه پروژه‌های ملی مانند زیرساخت‌ها، آموزش یا بهداشت را تأمین کنند. این نوع اوراق به دلیل پشتیبانی دولت، کم‌ریسک‌ترین نوع اوراق قرضه است و برای سرمایه‌گذاران محتاط مناسب است.

موارد استفاده:

• تأمین هزینه‌های عمومی دولت.
• توسعه زیرساخت‌های کلان مانند پل‌ها و جاده‌ها.
• کنترل نقدینگی و سیاست‌گذاری‌های مالی.

1-2- اوراق قرضه شرکتی:

این اوراق توسط شرکت‌ها برای تأمین سرمایه مورد نیاز جهت توسعه، تحقیق و توسعه یا پروژه‌های عملیاتی منتشر می‌شوند. اوراق شرکتی ریسک بالاتری نسبت به اوراق دولتی دارند، اما معمولاً نرخ بهره بالاتری ارائه می‌دهند.

موارد استفاده:

• تأمین سرمایه برای گسترش فعالیت‌های شرکت.
• پرداخت بدهی‌های موجود.
• انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه.

1-3- اوراق قرضه شهرداری:

این نوع اوراق توسط شهرداری‌ها و نهادهای محلی منتشر می‌شود تا هزینه پروژه‌های عمومی مانند پارک‌ها، جاده‌ها و مدارس را تأمین کنند. سود حاصل از این اوراق معمولاً معاف از مالیات است و به همین دلیل برای سرمایه‌گذاران جذاب است.

موارد استفاده:

• توسعه خدمات محلی.
• بهبود زیرساخت‌های شهری.
• تأمین بودجه برای پروژه‌های اجتماعی.

۲- اوراق قرضه بر اساس سوددهی

اوراق قرضه از نظر نحوه پرداخت سود به دو نوع کلی تقسیم می‌شود:

2-1- اوراق قرضه با سود ثابت:

در این نوع اوراق، نرخ بهره مشخصی به‌صورت دوره‌ای (معمولاً سالانه یا نیم‌سالانه) به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. این نوع اوراق برای کسانی که به دنبال درآمد ثابت و قابل پیش‌بینی هستند، مناسب است.

موارد استفاده:

• تأمین امنیت سرمایه‌گذاری برای افراد محتاط.
• ایجاد جریان نقدی منظم برای بازنشستگان یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری.

2-2- اوراق قرضه با سود شناور:

در این نوع اوراق، نرخ بهره بر اساس شاخص‌های اقتصادی مانند نرخ بهره بین‌بانکی یا تورم تنظیم می‌شود و در بازه‌های زمانی مشخص تغییر می‌کند. این نوع اوراق مناسب کسانی است که به دنبال همگام شدن با تغییرات بازار هستند.

موارد استفاده:

• سرمایه‌گذاری در شرایط ناپایدار اقتصادی.
• بهره‌مندی از افزایش نرخ بهره در زمان رشد اقتصادی.

3- اوراق قرضه بر اساس زمان سررسید

مدت زمان سررسید، یکی از مهم‌ترین عوامل در تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه است. بر این اساس، اوراق قرضه به سه دسته تقسیم می‌شود:

3-1- اوراق قرضه کوتاه‌مدت:

این اوراق معمولاً سررسیدی کمتر از یک سال دارند و برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال نقدشوندگی سریع هستند، مناسب هستند.

موارد استفاده:

• مدیریت نقدینگی در بازه‌های کوتاه‌مدت.
• کاهش ریسک تغییرات نرخ بهره.

3-2- اوراق قرضه میان‌مدت:

سررسید این اوراق معمولاً بین یک تا ده سال است و ترکیبی از مزایای نقدشوندگی و بازدهی مناسب را ارائه می‌دهد.

موارد استفاده:

• تأمین مالی پروژه‌های با مدت زمان متوسط.
• سرمایه‌گذاری برای اهداف میان‌مدت مانند خرید خانه یا هزینه‌های تحصیلی.

3-3- اوراق قرضه بلندمدت:

سررسید این اوراق بیش از ده سال است و معمولاً نرخ بهره بالاتری ارائه می‌دهد. این نوع اوراق برای سرمایه‌گذاران بلندمدت که به دنبال بازدهی بالاتر هستند، مناسب است.

موارد استفاده:

• تأمین مالی پروژه‌های بزرگ و زمان‌بر.
• ایجاد منبع درآمد بلندمدت برای سرمایه‌گذاران.

این دسته‌بندی‌ها نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری بالای اوراق قرضه و توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای متنوع سرمایه‌گذاران و ناشران است. انتخاب مناسب‌ترین نوع اوراق قرضه بسته به هدف سرمایه‌گذاری، سطح ریسک‌پذیری و زمان‌بندی مورد نظر می‌تواند تأثیر مستقیمی بر موفقیت سرمایه‌گذاری داشته باشد.

مزایا و معایب اوراق قرضه

اوراق قرضه یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد است که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران و ناشران قرار دارد. از یک سو، اوراق قرضه به عنوان یک سرمایه‌گذاری کم‌ریسک و قابل پیش‌بینی شناخته می‌شود و درآمد ثابتی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

از سوی دیگر، این ابزار مالی در مقایسه با سایر گزینه‌های سرمایه‌گذاری مانند سهام، ممکن است بازدهی کمتری ارائه دهد یا تحت تأثیر عواملی مانند تورم قرار گیرد.

در انتخاب اوراق قرضه به عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری، بررسی دقیق مزایا و معایب آن ضروری است. این تحلیل به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با درک بهتر از ریسک‌ها و فرصت‌ها، تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند و سبد سرمایه‌گذاری خود را بهینه کنند. در ادامه، مزایا و معایب اوراق قرضه به طور کامل شرح داده شده است.

مزایای اوراق قرضه به شرح زیر است:

• امنیت سرمایه‌گذاری نسبت به سهام: اوراق قرضه به دلیل تعهد ناشر برای بازپرداخت اصل مبلغ و سود، از ریسک کمتری نسبت به سهام برخوردار است. این ویژگی، آن را به گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاران محتاط تبدیل کرده است.
• درآمد ثابت برای سرمایه‌گذار: یکی از بزرگ‌ترین مزایای اوراق قرضه، پرداخت سود ثابت به سرمایه‌گذاران در بازه‌های زمانی مشخص است. این ویژگی برای افرادی که به دنبال جریان درآمدی پایدار هستند، بسیار جذاب است.
• تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری: افزودن اوراق قرضه به سبد سرمایه‌گذاری باعث کاهش ریسک کلی می‌شود، زیرا اوراق قرضه معمولاً همبستگی کمتری با نوسانات بازار سهام دارند.
• اولویت بازپرداخت در زمان ورشکستگی: در صورت ورشکستگی ناشر، دارندگان اوراق قرضه نسبت به سهام‌داران اولویت دارند و ابتدا مطالبات آن‌ها پرداخت می‌شود.
• انعطاف‌پذیری بالا: اوراق قرضه با انواع مختلف و سررسیدهای متنوع، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که بر اساس اهداف خود انتخاب مناسبی داشته باشند.

و اما معایب اوراق قرضه عبارتند از:

• ریسک تورم: در شرایط تورمی، قدرت خرید درآمد حاصل از اوراق قرضه کاهش می‌یابد و ممکن است سود واقعی آن کمتر از حد انتظار باشد.
• بازدهی کمتر نسبت به سهام در بلندمدت: اوراق قرضه در مقایسه با سهام، به‌ویژه در بازه‌های زمانی طولانی، بازدهی کمتری ارائه می‌دهد و ممکن است برای سرمایه‌گذاران بلندمدت جذابیت کمتری داشته باشد.
• کاهش نقدشوندگی در برخی شرایط بازار: در بازارهایی با شرایط ناپایدار، فروش اوراق قرضه ممکن است دشوار باشد و سرمایه‌گذاران نتوانند به‌سرعت به وجه نقد دست یابند.
• وابستگی به رتبه اعتباری ناشر: عملکرد اوراق قرضه به رتبه اعتباری ناشر وابسته است و هرگونه کاهش در اعتبار ناشر می‌تواند ارزش اوراق را کاهش دهد.
• ریسک نرخ بهره: با افزایش نرخ بهره در بازار، ارزش اوراق قرضه کاهش می‌یابد که می‌تواند به زیان سرمایه‌گذار منجر شود.

اوراق قرضه با ترکیب امنیت نسبی و سود ثابت، ابزاری مناسب برای سرمایه‌گذاران محتاط و کسانی است که به دنبال تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری خود هستند. اما در عین حال، ریسک‌های مرتبط با تورم، نرخ بهره و نقدشوندگی باید به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد تا تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری بهینه انجام شود.

روش‌های خرید اوراق قرضه در ایران

خرید اوراق قرضه در ایران، مشابه بسیاری از کشورهای دیگر، از طریق چندین مسیر مختلف امکان‌پذیر است که هر کدام ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌طور مستقیم از ناشران، از طریق بورس اوراق بهادار یا از طریق بانک‌ها و موسسات مالی اقدام به خرید اوراق قرضه کنند.

این روش‌ها به دلیل تفاوت در نحوه دسترسی، نقدشوندگی و شرایط خرید، برای انواع مختلف سرمایه‌گذاران با اهداف متفاوت مناسب هستند. انتخاب روش مناسب بستگی به میزان آگاهی فرد از بازار، نیاز به نقدینگی، و سطح ریسک‌پذیری دارد.

مقایسه مزایا و معایب هر کدام از این روش‌ها برای تصمیم‌گیری بهتر و انتخاب راهی که بیشترین تطابق را با اهداف سرمایه‌گذاری دارد، ضروری است. در ادامه، به تفصیل به هر یک از این روش‌ها پرداخته می‌شود تا سرمایه‌گذاران بتوانند با اطلاعات کامل و به‌صورت آگاهانه اقدام به خرید اوراق قرضه کنند.

یک؛ خرید مستقیم از ناشران

خرید اوراق قرضه به‌طور مستقیم از ناشران یکی از روش‌های سنتی است که برای سرمایه‌گذاران امکان‌پذیر است. در این روش، سرمایه‌گذار می‌تواند مستقیماً از دولت، شهرداری‌ها یا شرکت‌ها اوراق قرضه را خریداری کند. این نوع خرید معمولاً در هنگام عرضه اولیه اوراق یا از طریق مزایده‌ها صورت می‌گیرد.

یکی از مزایای این روش این است که اغلب اوراق قرضه دولتی یا شرکت‌های معتبر با نرخ‌های بهره ثابت و شرایط جذاب‌تری عرضه می‌شوند. با این حال، این روش نیازمند آگاهی دقیق از زمان‌های عرضه و شرایط خرید است و ممکن است دسترسی به آن برای عموم سرمایه‌گذاران محدود باشد. به علاوه، در این روش، نقدشوندگی اوراق به دلیل عدم وجود بازار ثانویه ممکن است محدودتر باشد و سرمایه‌گذار مجبور به نگهداری اوراق تا سررسید باشد.

دو؛ خرید از طریق بورس اوراق بهادار

یکی از رایج‌ترین و شفاف‌ترین روش‌های خرید اوراق قرضه در ایران، خرید از طریق بورس اوراق بهادار است. در این روش، اوراق قرضه در بازار بورس و از طریق کارگزاران بورس خرید و فروش می‌شوند. مزیت اصلی این روش، دسترسی آسان و شفافیت بالا در قیمت‌گذاری است که امکان خرید و فروش فوری را فراهم می‌کند.

همچنین، بورس اوراق بهادار ایران انواع مختلف اوراق قرضه دولتی، شرکتی و شهرداری‌ها را در دسترس سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد. سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق سامانه‌های آنلاین یا با مراجعه به کارگزاران بورس، اوراق قرضه مورد نظر خود را خریداری کرده و در صورت لزوم آن‌ها را در بازار ثانویه بفروشند. البته یکی از معایب این روش، کارمزدهای معاملاتی و نیاز به آشنایی با سازوکارهای بورس است که برای برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است پیچیده باشد.

سه؛ خرید از طریق بانک‌ها و موسسات مالی

بانک‌ها و موسسات مالی یکی دیگر از مسیرهای خرید اوراق قرضه هستند. در این روش، سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراق قرضه دولتی و برخی اوراق قرضه شرکتی را از بانک‌ها و موسسات مالی معتبر خریداری کنند. این موسسات معمولاً در زمان‌های خاص اقدام به عرضه اوراق قرضه به‌صورت مستقیم به مشتریان خود می‌کنند و این فرآیند برای افرادی که با بورس آشنایی ندارند یا تمایل به انجام خرید در محیطی راحت‌تر دارند، گزینه مناسبی است.

از مزایای این روش می‌توان به سهولت خرید، دسترسی آسان و پشتیبانی از سوی بانک‌ها اشاره کرد. همچنین، بانک‌ها برای مشتریان خود خدماتی مانند مشاوره و مدیریت سرمایه‌گذاری نیز ارائه می‌دهند. اما از معایب این روش می‌توان به نرخ‌های بهره‌ پایین‌تر نسبت به بازار بورس و وجود کارمزدهای بیشتر اشاره کرد که می‌تواند جذابیت خرید از بانک‌ها را کاهش دهد.

مقایسه مزایا و معایب هر روش

در مقایسه روش‌های مختلف خرید اوراق قرضه، هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. خرید مستقیم از ناشران، به‌ویژه برای کسانی که به دنبال اوراق دولتی با نرخ بهره ثابت و شرایط مطلوب هستند، مناسب است، اما ممکن است در دسترس بودن آن محدود باشد و نیاز به شناخت دقیق زمان‌های عرضه وجود داشته باشد.

از سوی دیگر، خرید از طریق بورس اوراق بهادار، از آن جهت که به سرمایه‌گذاران امکان خرید و فروش فوری اوراق را می‌دهد، برای کسانی که به دنبال نقدشوندگی بالا هستند، گزینه‌ای ایده‌آل است. اما این روش نیازمند آشنایی با فرآیندهای بورس و پرداخت کارمزدهای معاملاتی است.

در نهایت، خرید از بانک‌ها و موسسات مالی به دلیل سهولت و پشتیبانی مالی، برای افرادی که به دنبال یک فرآیند ساده و مطمئن هستند، مناسب است، ولی نرخ‌های بهره و کارمزدهای اضافی می‌تواند جذابیت آن را کمتر کند. به طور کلی، انتخاب روش خرید بستگی به اولویت‌های شخصی، میزان آگاهی از بازار، و سطح راحتی با فرآیندهای مختلف خرید دارد.

صرف اوراق قرضه چیست؟

صرف اوراق قرضه، مفهومی است که در بازارهای مالی به ویژه در معاملات اوراق قرضه و ابزارهای بدهی، کاربرد زیادی دارد. به زبان ساده، صرف اوراق قرضه به تفاوت میان قیمت خرید اوراق قرضه و قیمت اسمی آن (مقدار اولیه‌ای که در زمان انتشار برای اوراق در نظر گرفته می‌شود) اطلاق می‌شود.

این مفهوم به‌طور عمده در اوراق قرضه‌ای که به‌صورت بازار ثانویه معامله می‌شوند، دیده می‌شود و بستگی به عواملی چون نرخ بهره بازار، وضعیت مالی ناشر، و مدت زمان باقی‌مانده تا سررسید اوراق دارد.

برای درک بهتر صرف اوراق قرضه، باید به دو نوع صرف توجه کنیم:

الف؛ صرف مثبت (Premium):

زمانی که قیمت بازار یک اوراق قرضه بیشتر از ارزش اسمی آن است، گفته می‌شود که اوراق قرضه با صرف مثبت معامله می‌شود. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران حاضرند مبلغ بیشتری نسبت به مبلغ اصلی اوراق قرضه بپردازند، زیرا به دلیل کاهش نرخ‌های بهره در بازار، اوراق قرضه مورد نظر دارای نرخ بهره بالاتری از نرخ‌های جاری بازار است.

در این حالت، سرمایه‌گذاران با خرید اوراق قرضه، انتظار دارند که در آینده از پرداخت‌های ثابت سود بهره‌مند شوند که از نرخ بهره فعلی بالاتر است.

ب؛ صرف منفی (Discount):

در مقابل، زمانی که قیمت بازار اوراق قرضه کمتر از ارزش اسمی آن باشد، اوراق قرضه با صرف منفی معامله می‌شود. این اتفاق معمولاً زمانی می‌افتد که نرخ بهره بازار بالاتر از نرخ بهره اوراق قرضه باشد.

در این شرایط، اوراق قرضه نسبت به قیمت اصلی خود با تخفیف فروخته می‌شود و سرمایه‌گذاران باید بخشی از سود خود را از طریق خرید این اوراق با قیمت پایین‌تر نسبت به قیمت اسمی بدست آورند.

صرف اوراق قرضه می‌تواند تحت تأثیر چند عامل کلیدی قرار گیرد:

• نرخ بهره بازار: یکی از بزرگ‌ترین عواملی که بر صرف اوراق قرضه تأثیر می‌گذارد، تغییرات در نرخ بهره بازار است. اگر نرخ بهره در بازار افزایش یابد، قیمت اوراق قرضه موجود کاهش می‌یابد و ممکن است این اوراق با صرف منفی (با تخفیف) به فروش برسند. به همین ترتیب، کاهش نرخ بهره موجب افزایش قیمت اوراق قرضه و احتمالاً صرف مثبت می‌شود.
• اعتبار ناشر: اعتبار ناشر اوراق قرضه (دولت، شرکت‌ها، یا شهرداری‌ها) نیز تأثیر زیادی بر قیمت آن‌ها دارد. اوراق قرضه‌ای که از ناشران معتبر و با رتبه اعتباری بالا صادر می‌شوند، معمولاً با صرف مثبت معامله می‌شوند، زیرا سرمایه‌گذاران به این اوراق اعتماد دارند و به دنبال خرید آن‌ها هستند.
• زمان باقی‌مانده تا سررسید: هرچه زمان باقی‌مانده تا سررسید اوراق قرضه کمتر باشد، معمولاً قیمت آن به ارزش اسمی آن نزدیک‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، اوراق قرضه با زمان سررسید کوتاه‌تر به احتمال زیاد نزدیک به ارزش اسمی معامله می‌شوند، در حالی که اوراق قرضه با سررسید طولانی‌تر بیشتر تحت تأثیر تغییرات نرخ بهره قرار دارند و ممکن است با صرف مثبت یا منفی معامله شوند.

نحوه محاسبه صرف اوراق قرضه

محاسبه صرف اوراق قرضه به سادگی انجام می‌شود و برای تعیین اینکه یک اوراق قرضه با صرف مثبت یا منفی معامله می‌شود، کافی است قیمت بازار اوراق را با ارزش اسمی آن مقایسه کنید. به عنوان مثال:

اگر قیمت بازار اوراق قرضه 105,000 تومان باشد و ارزش اسمی آن 100,000 تومان، آنگاه اوراق قرضه با صرف مثبت 5,000 تومان (5%) معامله می‌شود.

اگر قیمت بازار اوراق قرضه 95,000 تومان باشد، آنگاه اوراق قرضه با صرف منفی 5,000 تومان (5%) معامله می‌شود.

چرا صرف اوراق قرضه مهم است؟

• تأثیر بر بازده واقعی: صرف اوراق قرضه می‌تواند تأثیر زیادی بر بازده واقعی سرمایه‌گذاران داشته باشد. برای مثال، اوراق قرضه‌ای که با صرف منفی خریداری می‌شود، به دلیل قیمت پایین‌تر آن، ممکن است بازدهی بالاتری را در مقایسه با نرخ بهره اسمی آن ارائه دهد. در مقابل، خرید اوراق قرضه با صرف مثبت به معنای خرید اوراق قرضه با قیمت بالاتر از ارزش اسمی است که ممکن است منجر به کاهش بازده سرمایه‌گذار در مقایسه با نرخ بهره اسمی اوراق شود.
• نشان‌دهنده وضعیت بازار: صرف اوراق قرضه همچنین می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت کلی بازار باشد. هنگامی که بازار به دلیل افزایش نرخ بهره یا مشکلات اقتصادی به سمت کاهش قیمت اوراق قرضه می‌رود، مشاهده صرف منفی رایج‌تر می‌شود. در حالی که در شرایطی که بازار نسبت به کاهش نرخ بهره و ثبات اقتصادی خوش‌بین است، صرف مثبت ممکن است رایج‌تر باشد.

در نهایت، صرف اوراق قرضه به عنوان یک ابزار مهم در تحلیل بازار اوراق قرضه و پیش‌بینی روندهای آتی نرخ بهره و بازدهی اوراق، می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا تصمیمات بهتری برای خرید و فروش این اوراق بگیرند و از فرصت‌های بازار بهره‌مند شوند.

جمع بندی در مورد اوراق قرضه

اوراق قرضه به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد در بازارهای سرمایه، نقش مهمی در تأمین مالی دولت‌ها، شرکت‌ها، و سایر نهادها ایفا می‌کند. این ابزار مالی با ارائه بازدهی ثابت و نسبی امنیت بالا، به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاران محتاط تبدیل شده است.

با وجود شباهت‌هایی که اوراق قرضه با سایر ابزارهای مالی مانند سهام دارد، تفاوت‌های اساسی مانند ریسک کمتر و اولویت در بازپرداخت، جایگاه ویژه‌ای برای آن در سبد سرمایه‌گذاری ایجاد کرده است.

در طول زمان، انواع متنوعی از اوراق قرضه مانند دولتی، شرکتی، و شهرداری، با ویژگی‌های مختلف در دسترس سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. این تنوع به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد که بر اساس اهداف مالی، میزان ریسک‌پذیری، و مدت زمان سرمایه‌گذاری، گزینه‌ای مناسب انتخاب کنند.

با این حال، مانند هر ابزار مالی دیگر، اوراق قرضه نیز دارای مزایا و معایب است که از جمله آن‌ها می‌توان به امنیت سرمایه‌گذاری و درآمد ثابت در برابر ریسک تورم و کاهش نقدشوندگی اشاره کرد.

روش‌های مختلف خرید اوراق قرضه در ایران، از جمله خرید مستقیم از ناشران، بورس اوراق بهادار، و بانک‌ها، به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد با توجه به نیازها و ترجیحات خود اقدام کنند. درک مفاهیمی همچون صرف اوراق قرضه نیز برای سرمایه‌گذاران اهمیت دارد، زیرا این مفاهیم تأثیر مستقیمی بر بازدهی نهایی و تصمیم‌گیری مالی دارند.

در نهایت، اوراق قرضه به‌عنوان یک ابزار مالی مطمئن و قابل اعتماد، می‌تواند نقش مؤثری در تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک داشته باشد.